Sudan'da devam eden çatismalar neden basladi, taraflar ne istiyor?

Sudan'da geçen hafta cumayi cumartesiye baglayan gece, Sudan Ordusu ile Hizli Destek Güçleri (RFS) arasinda baslayan çatismalar devam ediyor.

Birlesmis Milletler Sudan Özel Temsilcisi Volker Perthes, yaptigi açiklamada, çatismalarda su ana kadar çogu sivil 185 kisinin öldügünü ve 1800'den fazla kisi de yaralandigini söyledi.

Perthes, açiklamasinin devaminda, bazi ülkelerin iki taraf arasinda arabuluculuk teklifinde bulundugunu ama iki tarafin da bunu kabul etmedigin, iki tarafin da karsi tarafin pes etmesini bekledigini belirtti. 

Hemedti olarak da bilinen Hizli Destek Güçleri (RFS) komutani, Muhammed Hamdan Dagalo, pazartesi günü Twitter'da yaptigi açiklamada, El-Burhan'in pesine düsüp onu adalete teslim edecegiz dedi ve uluslararasi toplumu Sudan'a müdahale etmeye çagirdi:

Uluslararasi toplum simdi harekete geçmeli ve sivilleri havadan bombalayan radikal Islamci Sudanli General Abdel Fattah Al-Burhan'in suçlarina müdahale etmelidir. El-Burhan'a bagli ordu masum insanlara karsi acimasiz bir kampanya yürütüyor ve onlari MiG savas uçaklari ile bombaliyor.

Biz, Sudan'i karanlikta tutup dünyadan izole etmek isteyen ve demokrasiden uzak tutmayi uman radikal Islamcilara karsi savasiyoruz. El-Burhan'in pesine düsüp adalete teslim edecegiz.

Su anda yürüttügümüz mücadele demokrasinin bedelidir. Biz kimseye saldirmadik. Eylemlerimiz sadece güçlerimize yönelik kusatma ve saldiriya bir yanittir. Sudan halkinin uzun süredir hasretini çektigi demokratik ilerlemeyi saglamak için mücadele ediyoruz.

Halkin emniyetini ve güvenligini saglamak için mümkün olan her türlü önlemi aliyoruz. Onlara zarar gelmesine izin vermeyecegiz ve Sudan'da demokrasiyi ve hukukun üstünlügünü korumak için elimizden gelen her seyi yapacagiz. Kazanacagiz, baris ve istikrari saglayacagiz.

Sky News'e konusan Sudan Askeri Konseyi baskani ve Sudan ordusunun da basinda bulunan Abdulfettah el-Burhan, Sudan ordusunun daha fazla sivil can kaybi olmamasi için bazi bölgelerden çekildigini ve RSF müzakere yapmaya açik oldugunu söyledi.

El-Burhan, "Rakip yenilse, teslim olsa bile her savas müzakere masasinda biter" dedi. 

Ordudan yapilan açiklamada da "RSF'yi baskentten atana kadar hava saldirilarina devam edecegiz" ifadelerine yer verildi.

Hizli Destek Güçleri komutani Hemedti'nin çete liderliginden generallige giden yükselisi

1980'lerde Çad'daki savas ve kurakliktan kaçarak Sudan'in Arap olmayan Fur yerlilerinin çogunlugu olusturdugu Darfur bölgesine siginan Çadli Arap bir ailenin çocugu olan Hemedti, 1990'larda henüz 20li yaslardayken 1989 yilinda bir darbe ile isbasina gelen Ömer el-Besir tarafindan silahlandirilan ve Darfurdaki yerli Fur asiretleri mensuplarina saldiran çetelere katildi. 

2003'te yerli Fur halkinin Darfur isyani basladiginda, Hemedti, kendi bölgesinde Cancawid militanlarinin emiri oldu ve komsu Fur köylerine yönelik saldirilara öncülük etti.

Darfur Arapça "Furlerin evi ya da Furlarin memleketi demektir." Darfur bölgesinde kendilerine Fur denilen bir halk yasiyor.

Hemedti, 2006 yilinda kendisine saglanan yeni silahlarla donanmis olarak, Kuzey Darfur'un isyancilarin kontrolündeki bölgesinde bir baskinda çok sayida Darfurlu erkegi öldürdü ve kendisine bagli milislerin kadinlara tecavüz ettigi iddia edildi.

Hemedti, 2009'da Ömer El-Besir tarafindan bölgedeki valinin danismani görevine atandi ve Cancavid milisleri, 2013'te Hizli Destek Güçleri adi ile Ömer El-Besir'in en sadik adami olan Hemedti'nin komutasinda yeni resmi bir askeri güç seklini aldi.

Hizli Destek Güçlerinin Darfurdaki siddet ve katliamlari 2015'e kadar devam etti.

Ailesi Çad'dan Darfur'a geldikten sonra Darfur'da ilkokula baslayan ve ilkokul üçüncü sinifta okulu birakip ailesine deve ticaretinde yardim eden Hemedti, Ömer El-Besir'e yakinligi nedeni ile, 2019'a gelindiginde, çesitli sektörlerde birçok sirkete sahibi olup, Sudan'in en zengin kisilerinden biri oldu.

Uluslararasi Ceza Mahkemesi, Darfur'da Cancavid milislerinin yaptigi katliamlardan Ömer el-Besir'in sorumlu oldugunu söyleyerek 2009'da Ömer el-Besir için tutuklama karari çikartti.

El-Besir, tutuklanma korkusu ile o tarihten sonra karari taniyan ülkelere gitmedi, Türkiye'de Erdogan hükümeti, son ana kadar el-Besir'i destekledi ve el-Besir 2017 yilinda Türkiye'ye resmi bir ziyarette bulundu.

1989'da seçilmis hükümete yaptigi bir darbe ile yönetimi ele geçiren Ömer Besir, 30 yil Sudan'i yönetti ve 2019'da askeri bir darbe ile devrildi

Aralik 2018'de Sudan'da Ömer El-Besir'e karsi baslayan gösteriler yaklasik 5 ay sürdü ve el-Besir'e bagli güç olan Hemadti'nin komutani oldugu Hizli Destek Güçleri, gösterilerde Besir'in yaninda yer aldi ve çok sayida gösterici bu güçler tarafindan öldürüldü.

Besir'in gidecegini anlayan Hemedti, Besir'e karsi tavir almaya basladi ve Nisan 2019'da Besir bir askeri darbe ile görevden uzaklastirildi. 

Ömer el-Besir'in Darfur'daki isyani milis güçleri ile daha kolay bastirmak için kurdugu ve para ve silah temin ettigi Cancavid milisleri artik kendi basina bir ordu olmus, istedigini yapan kontrol edilemez tehlikeli bir canavara dönüsmüstü ve artik Besir'e de sirtini dönmüstü.

Besir'in 2019'da devrilmesinden sonra yasanan gelismeler ve Hemedti ile Burhan'in güç savasi

Besir'in 2019'da darbe ile devrilmesinden sonra, general Abdülfettah El-Burhan baskanligindaki Geçici Askeri Konsey ülke yönetimini ele aldi.

Hemedti, Geçici Askeri Konsey baskan yardimcisi görevine getirildi. Halk darbe yapan askerlerin yönetimi sivillere devretmesi talebi ile gösterilere devam etti.

3 Haziran 2019'da Hemedti'nin komutani oldugu Hizli Destek Güçlerine bagli milisler bazi askerlerin de destegi ile Baskent Hartum'daki göstericileri ates açti, 100'den fazla sivil öldürüldü ve gösteriler kanli bir sekilde bastirildi. 

Ayni yilin agustos ayinda asker ve sivillerden olusan yeni ve Hemedti'nin de üyesi oldugu 11 kisilik geçici bir konsey kuruldu ve geçici sivil bir basbakan göreve getirildi.

Ekim 2021'de Geçici Kosney'in baskani Abdülfettah El-Burhan yeni bir darbe yaparak sivilleri görevden uzaklastirdi, Hemedti de bu darbeye destek verdi ve Geçici Egemenlik Konseyi baskan yardimciligi görevine devam etti.

2021'deki ikinci darbeden sonra uluslararasi baskilar ile askerler, içinde sivillerin de oldugu ülkeyi seçimlere götürecek yeni bir geçis süreci konseyi kurulmasi için sivillerle görüsmeler yapmaya basladi.

Yapilan görüsmeler bir anlasma ile sonuçlandi. Anlasmanin sartlarindan birisi de Hemadti'nin komutani oldugu ve ordudan bagimsiz hareket eden Hizli Destek Güçleri'nin orduya baglanmasiydi.

Bu konuda nihai anlasmanin 1 Nisan 2023'te imzalanacagi açiklandi, 1 Nisan'da yeni bir açiklama yapilarak anlasmanin imzalanmasinin 6 Nisana ertelendigi açiklandi. 

Ülkede birçok katliamin faili olan ve Uluslararasi Ceza Mahkemesinin el-Besir için tutuklama karari çikartmasina neden olan Hemadti'nin de yargilanmasini isteyen ciddi bir kesim vardi, Hemadti elinde bulundurdugu milis gücü kaybederse yargilanmaya giden yolun önü açilabilirdi.

Hemedti, kendisinin güç kaybedecegi ve isledigi suçlarin hesabini vermek durumunda kalabilecegi endisesi ile kendisine bagli milislerin orduya katilmasini öngören anlasmayi imzalamak istemedi, 6 Nisan'da da anlasma imzalanmadi ve anlasmanin imzalanmasinin ileri bir tarihe ertelendigi açiklandi.

Hemedti, Cancavid milislerinin lideri olarak Darfur'da katliamlar yaparken, bölgede Sudan ordusunun operasyonlarini planlayan ve Hemadti ile saldirilari kordine eden istihbarat Subayi olan el-Burhan arasinda var olan güç mücadelesi artik iyice su yüzüne çikmisti ve Hemedti Sudan'da tüm gücü ele geçirmek için Abdulfettah el-Burhan'a karsi geçen cuma gecesi harekete geçti.

Hizli Destek Güçlerini baskent Hartum'a kaydiran Hemedti, baskentte ordu karargahi, baskanlik sarayi ve diger resmi kurumlari ele geçirmek için bu kurumlara saldirilar baslatti.

Ordudan bagimsiz bir ordu olan Hizli Destek Güçleri'nin 100 bin kadar üyesi oldugu tahmin ediliyor.

International interest adli arastirma ve danismanlik sirketinin müdürü Tunuslu Sami Hamdi, Independent Türkçe'ye yaptigi açiklamada, çatismalarin Burhan'in RSF güçlerini feshedip orduya katmak istemesi nedeni ile çiktigini söyledi:

Bu çatismalarin nedeni, Burhan'in, Hemedti'nin RSF'sini orduya katip dizginlemek ve tüm ordunun kontrolünü elinde bulundurmak istemesidir. Hemedti, Burhan'in yönetimi kendilerine devretmesini isteyen Özgürlük ve Degisim Güçleri (FFC) tarafindan da bir alternatif olarak görüldü. Bunu farkeden Burhan, subat ayinda Hemedti'nin RSF'sinin orduya dahil edilmesi gerektigini kamuoyuna açikladi ve Hemedti bunun kendisine karsi bir tehdit oldugunu algiladi gücü kaybetmemek için Burhan'a karsi harekete geçti.

Katar, Birlesik Arap Emirlikleri, (BAE) ve Rusya'nin Hemedti'yi destekledigi seklinde iddialar ortaya atilmis olsa da bu konuda ciddi deliler veya bu ülkelerden resmi bir açiklama yapilmadi.

Katar'in Hemadti'yi destekledigi söyleyenler, Katar'a ait El-Cezire televizyonunun Hemedti lehine yayin yapmasini delil olarak gösteriyorlar. Hemedti daha önce Rusya'yi ziyaret etmisti ve Rusya ile iliskilerinin iyi oldugu biliniyor. 

Hemedti'nin RSF güçleri, Yemen'de BAE'nin yaninda Husi milislerine karsi savasiyor, ayrica General Hafter'in güçlerini desteklemek için Libya'da da RSF güçleri bulunuyor. 

Sudan ordusundan General Semseddin Kabasi, sali günü basina yaptigi açiklamada, birisi badida olmak üzere, Sudan'in iki komsusunun Sudan ordusuna karsi Hizli Destek Güçlerini destekledigini ve onlara silah gönderdigini söyledi.

Kabasi, açiklamasinda sunlari kaydetti:

Biri Bati'da bulunan iki komsü ülkenin Hizli Destek Güçlerine (RSF) destek verdigi bilgisini dogruladik. Iki uçak, RSF'in elinde bulunan Merove havalanina silah getirdi, üçincü bir uçagin inisi basarili olamdi. Sudan'in batisinda iki uçak, Sudan'in komsusu ülkenin toparaklarini sinira yakin bir bölgeye indi ve Sudan'a RSF güçlerine karadan erzak tasindi. Bu yardimlar bazi ülkelerin, kendi kontrolünde olmayan gruplar tarafindan gerçeklestiriliyor olsa bile bu eylemlerin gerçeklestirilmesinden üzüntü duyuyoruz. Devlet, isyankar da olsa vatandaslarinin eylemlerinden su ya da bu sekilde sorumludur.

Kabasi'in ima ettigi batidaki ülke Çad'dir. Çad'da Hemeti'in akrabalari hükümette önemli konumlarda bulunuyorlar. Sudan'daki yerel basin, öbür ülkenin de Orta Afrika Cumhuriyeti oldugu yaziyor.

Hemedti, darbeden sonra olusturulan yürütme konseyinin baskani Abdülfettah El-Burhan'in yardimcisiyken kendisi geçen cumartesi günü isyan edip Sudan ordusuna saldirdigi halde, disaridan ve içeriden destek almak için daha birkaç gün öncesine kadar yardimciligini yaptigi Abdulfettah El-Burhan ve ordu mensuplarina darbeci hainler diyor.

Bir taraftan Burhan'i darbeci olmakla suçlarken, öbür taraftan eski Islami rejimi geri getirmek istemekle suçluyor. 

Sami Hamdi, bu konudaki iddialar hakkinda da sunlari söyledi

Ben Katar ve Rusya'nin özellikle bu çatismaya dahil oldugunu düsünmüyorum. Bundan daha çok bu ülkelerin, Hemedti, Burhan ile Birlesik Arap Emirlikleri (BAE) ve ABD tarafindan desteklenen sivil Özgürlük ve Degisim Güçleri (FFC) arasindaki iç dinamiklerle ilgisi var. Bu olayda en aktif ülke Hemedti'nin sosyal medya hesaplarinin da yönetildigi BAE'dir. Hemedeti'nin sik sik BAE'yi ziyaret etmesi de BAE ile olan güçlü iliskisinin bir kanitidir.

Hemedti'nin Sudan ordusuna saldirmasindan birkaç gün önce BAE'den Bin Zayed'in Misir'i ziyaret etmesi, bu konuda Misir'in Burhan'i desteklememeye ikna etmek için oldugu anlasiliyor ve bunun basarildigi anlasiliyor. Hemedti güçleri, Misir Askerlerinin Sudan'da tatbikat için bulunduklari askeri üste gözaltina alindi ve kötü muameleye tabi tuttu ama bu konuda Misir'dan ciddi bir tepki gelmedi.

RFS güçleri ilk günde Kuzeydeki Misir askerlerinin de bulundugu ve ülkenin en büyük ikinci havaalani olan Merove havaalanini ve Hartum'da bazi bölgeleri ele geçirmesinden sonra fazla bir ilerleme saglayamadi.

Ordunun asker ve silah sayisi daha fazla ayrica ordunun elinde savas uçaklari olmasi da orduya üstünlük sagliyor.

Hemedti, kisa sürede baskenti ele geçirme plani yapmisti fakat bunu basaramadi, bundan sonra düsündügü bu istegini gerçeklestirmesi de pek olasi görünmüyor.

Irakli Gazeteci Sufian Sammarai, bu konuda sordugumuz bir soruya verdigi cevapta, "Hemedeti'ye bagli Hizli Destek Güçleri'nin Hartum'a saldirmalarinin sebebinin Sudan'i ikiye bölmek ve Sudan'daki gaz, uranyum ve altin madenlerini ele geçirip daha sonra komsu ülkelere saldrimak, Hemedti bunlari yaparken de Filistin davasi slogani ve diger dini sloganlar kullanacak" dedi.

Hemedti'nin uluslararasi topluma Sudan'a müdahale çagrisi yapmasinin bir sebebi de bu savasi kaybedebilecegini düsünmesi nedeni ile oldugu anlasiliyor.

Ateskes saglanmasi içinde ABD'nin de oldugu ülkeler iki ateskes için iki tarafa yaptigi baskilar sonucu sali günü saat 18'den itibaren 24 saatlik ateskes için anlasmaya varildigi duyruldu ama taraflar taraflarin ateskese uymadigi söylüyorlar.

ABD Disisleri Bakani Antony Blinken, Japonya gezisi sirasinda gazetecilere yaptigi açiklamada, "Dün bir Amerikan diplomatik konvoyunun üzerine ates edildigini söyledi.

Bliknen, "Tüm vatandasalrimiz güvende ve zarar görmedi, ancak bu eylem pervasizdi, sorumsuzdu ve tabii ki güvensizdi. Diplomatik plakalii ABD bayrakli bir diplomatik konvoyun üzerine ates açildi" dedi.