Sigara Içmede Çevresel ve Psikolojik Haz Faktörleri

Çagimiz insanoglunun bütün tecrübelerinin yansimasi olarak önümüzde durmaktadir. Insan bir sekilde hayatini devam ettirme gayret ve arzusundadir, muhakkak ki bunu yaparken de nasil daha iyi yasayabilirim sorusunu kendisine sormadan serüvenine devam etmesi mümkün degildir. Bunun içinde birçok cevap ve çözüm önerileri gelistirmektedir. Bu cevaplardan en önemlisi beklide en göze çarpani saglikli bir yasam ölçütleri neler diri ortaya koymaktir [9]. Ölçütleri ise dogal olarak saglikli bir fiziksel çevre, iyi bir psikolojiye ve saglikli bir biyolojik vücut yapisina sahip olmak olarak siralanabilir [6]. Siraladigimiz etmenleri kazanmanin yolu ise insana zarar veren maddelerden kaçinmaktan geçer. Bu maddelerden en önemlisi ise birçok zararli unsuru bünyesinde barindiran sigaradir.

Sigara ilk bakista gözümüze zararsiz görünebilir. Bunun sadece beyaz kagida sarilmis tütün yapraklari oldugu hissine kapilabilirsiniz. Ancak sigara yakildiginda ortaya çikan duman 4.000’den fazla tehlikeli kimyasal içerir. Bu çikan kimyasal maddeleri en az 80’inin de kansere yol açtigi bilinmektedir. Günümüzde sigara içimindeki artisin önüne geçilmezse 2020’li yillarda veya 2030’lu yillarin basinda %70’ini gelismekte olan ülkelerin olusturdugu 10 milyon ölüm beklenmekte ve tüm eriskin ölümlerin üçte birinin sigara içiminden kaynaklanacagi öngörülmektedir. Günümüzde ciddi gayretlere ragmen gençlerin sigara içmeleri önlenememektedir [13,17]. Peki gençlerin sigara içmeleri neden önlenememektedir? Bu sorunun cevabi dünya saglik örgütünün gençlerle ilgili yapmis oldugu tanimda yatmaktadir. 10-19 yas arasi adolesan, 15-24 yas araligi ise gençlik dönemi olarak tanimlanmaktadir. Adolesan dönemi, bireyde büyüme ve gelismenin en hizli oldugu dönem, çocuklarin eriskinlige geçisinin oldugu özel bir süreçtir. Bu süreç fiziksel, cinsel büyüme ve gelismenin yani sira, sosyal olarak da pek çok degisimin oldugu bir dönemdir [4,16]. Adolesan dönemde kimlik arayisi ve kabul görme çabasi yogun olarak yasanir. Gençlik döneminde ise adolesan dönemde yasanan degisimlerin tamamlanmasi ve gelecege yönelik planlarin olgunlasmasi beklenmektedir. Gençlik döneminde yasam tarzini belirleyen pek çok davranis edinilmektedir. Bu davranislarin bir kismi olumlu davranislar iken, bir kismi da sagligi olumsuz etkileyen davranislardir. Olumsuz davranislarin basta geleni ise sigara içme egilimidir. Ülkemiz ise gençler arasinda sigara içme egilimi yönünden Avrupa da Yunanistan’dan sonra ikinci sirada yer almaktadir. Sigara içme aliskanligi, ülkemizde de önemli bir halk sagligi sorunu olarak tanimlanmaktadir [12,14]. Dünyada her yil bes milyon insan sigara içmeye bagli saglik sorunlari nedeni ile hayatini kaybederken, ülkemizde de her yil yaklasik 100 bin ölüm bu sebepten gerçeklesmektedir [13].

21. yüzyilda birçok arastirmaya konu olmus olan ve Zararli bütün bilimsel çevreler tarafindan sürekli kamuoyuna deklare edilen sigara neden tüketilmektedir sorusunun yani sira bu madde neden toplumun en üst egitim düzeyine sahip olan üniversiteliler arasinda yaygindir cevabini bulmak için sigara içmeye genelde insanlari özelde ise üniversitelileri iten etmenler nelerdir bunlari bulup degerlendirmek gerektigi kanisindan yola çikarak arastirmamizi temellendirdik [1,7]. Böylelikle 2016- 2020 yillari arasinda üniversitelerin farkli bölümlerinde egitim gören 186 ögrencinin yas, cinsiyet, barindiklari yer, aile egitim durumu göz önüne alinarak, sigara içme durumlarini devam ettiren faktörler nelerdir anketi uygulanip degerlendirildi. Arastirmamizda sonuç olarak su bulgulara ulasildi yas araligi 17-27 bandinda bulunan kiz ve erkek ögrencilerin sigara içme davranisini devam ettiren sebeplerden olan sigara içerek rahatlama yada sigara içmediginde öfkelenme durumlari istatistiksel olarak anlamli bir iliski göstermektedir [2]

Anketimiz iki sayfadan olusmakta olup ögrencilerle yüz yüze görüsülerek kendilerinden izin alinarak yapildi. Hiçbir kisisel bilgilerinin paylasilmayacagi sadece sigaraya karsi tutumlarinin ve neden sigara içmeye devam ettiklerinin bilgisinin bilimsel verilerinin paylasilacagi beyan edildi. Yaklasik olarak 300 ögrenciyle ankete katilmak ister misin sorusu yöneltildi. Ankete katilmak istemeyenlere israrci davranilmadi ve tesekkür edildi. Anketin birinci sayfasinda ögrencilerden kisisel özellikleri hakkinda bilgiler ile ailesinin sosyo- demografik yapisi hakkinda bilgiler alindi. Anketimizin ikinci sayfasinda ise ailenin egitim durumu bilgileri ve üniversite ögrencilerinin sigara içtikleri zaman hissettikleri ruh hali ile sigara içmediklerindeki öfke hallerini betimleyen sorulardan olusmaktadir.

Anket uygulana ögrencilerin medeni durumunuzu nedir sorusuna (%89)tanesi bekar, (%9.4)tanesi evli ve (%1.6) tanesi ise diger olarak cevaplamistir. Ögrencilerimizin hepsi üniversite ögrencisi oldugundan ve yas üst siniri 27 oldugundan ötürü büyük çogunluk bekarlardan olusmustur, diger seçeneginin ankete konulmasinin temel nedeni toplumsal algilarimizin yansimasi olarak ve ankete katilan kisileri üzecek olaylarin hatirlatilmamasi için seçilmistir. Çünkü diger örneklemi dul, bosanmis ve esi tarafindan terk edilmis bireylerden olusma olasiligi yüksektir. Ögrencilerin sigaraya baslama yasi minimum 13 yas maksimum 18 yas olarak bulunmustur. Verilerimizi inceledigimizde Dünya saglik örgütünün yapmis oldugu gelismekte olan ülkelerde sigaraya baslama yasini gösteren arastirma ile uyumlu oldugu görülmüstür Dünya saglik arastirma sonuçlarinda sigaraya baslama yasi minimum 8-9 olarak belirtmektedir. Sonuç olarak üniversite ögrencilerinin sigara yasinin bu denli olmasi bizleri düsündürmektedir. Çünkü bunlar gelecegimiz olup insan yetistirme ve rol model olusturmada önemli bir etken olacaklari için üzerinde düsünülmesi gerekmektedir [3].

Arastirmamizda ögrencilerimizin çalisma durumlari ile gelir kaynaklarinin birbirleri ile örtüstükleri görülmektedir. Çalismayan ve geliri ailesi tarafindan ve edindigi burslardan karsilanan ögrencilerin sigara içme oranlarinin çok yüksek olmasi tezat bir durum arz etmektedir. Normalde geliri baskasi tarafindan karsilanan bireyin parayi kullanirken daha dikkatli olmasi beklenmektedir. Çalismayanlar arasinda sigara içme orani %80.6 ve geliri kendisinin disindaki kaynaktan gelen ögrenci orani %85.5’tir. Burada sunu söyleyebiliriz sigara içme durumu yüksek olan bireylerin ekonomik düzeyi düsüktür. Ankete katilan ögrenciler arasinda ebeveyn egitim durumlari arasinda egitim seviyesi ögrencilerin sigaraya olan yönelimlerini ciddi sekilde etkiledigi görülmektedir. Ebeveyn egitim seviyesi düsük olan ögrencilerin sigara kullanma oranlari yüksektir, buradan yola çikarak ebeveynlerin çocuklarina verdigi geri bildirim ve ögrencileri yetistiren ailelerin bilgi- bilinç düzeyi ögrencilerin sigara içmeye olan tutumlarina dogrudan etki etmekte ve sigaraya karsi yönelimlerini belirlemektedir. Sigara kullanan ögrencilerimizin %65 ‘inin ebeveyn egitim seviyesi lise düzeyinin altindadir. Sigara kullanan ögrencilerin %10’nunun ise ebeveynleri üniversite mezunudur. Bulgularimiz baska ülkelerde yapilan benzer akademik çalismalarla dogru oranti göstermektedir.

Anketimize katilan ögrencilerin fiziksel çevreden etkilenme durumlari belirlenmeye çalisilmistir. Ögrencilerin bulunduklari ortama göre sigara içme tutumlari degiskenlik göstermektedir. Ögrenciler ailelerinin yaninda, ebeveynleriyle beraber hareket ettikleri ortamlarda kendilerini rahat hissetmemekte sosyal doku geregi, kültürel kodlarin, dini inançlar , gelenekler gibi toplumsal normlarin koydugu yazili olmayan faktörlerin etkisi sigara içme tutumlarini etkilemektedir. Buna binaen ögrencilerin sadece %19’luk kismi ailesinin ikamet ettigi ortamlarda sigara içmektedir. Ailesinde sigara içen bir bireyin bulundugu ögrencilerin büyük çogunlugu %78’lik kismi ise yakin çevrenin sigara içme davranisina nedenli etki ettigini göstermektedir. Saglik Bakanliginin Hacettepe Üniversitesi araciligiyla yaptirdigi arastirmada ortaya çikan bulgularda bunu göstermektedir. Ailesinde ve yakin arkadaslarindan en az birinin sigara kullandigi bireylerin sigaraya ulasmalari daha kolay oldugundan sigaraya baslama oranlari sigara içmeyen aile ve arkadaslarin olan bireylerden yaklasik 3-4 kat daha fazla olma özelligi göstermektedir. Fiziksel çevrenin sigara içme davranisi ile sigara içme davranisini sürdürme üzerindeki etkileri yadsinamaz bir sekilde ögrencilerin psikolojik tutumlarina etki etmekte, ögrencileri belirli tutumlar gelistirmeye kanalize etmektedir [10,11].

Ögrencilerin sigara içme nedeni ile buna bagli olarak rahatlama durumlarini ele aldigimizda ögrencilerin neden sigara içme davranislarini devam ettirdiklerini net ortaya çikmaktadir.Ögrencilerin %89 gibi büyük bir kismi sigara içtiginde rahatladigindan bahsetmektedir. Rahatlama durumu kisinin durum- denge skalasinda olumlu etkilere neden oldugundan dolayi kisinin baglilik yönelimlerine etki etmektedir. Çünkü; mantiksal çikarimlardan ve psikoloji uzman görüslerinden hareketle sizi mutlu eden rahatlatan araç gereçlere maddelere ulasma isteginiz artmaktadir. Böylelikle o maddeye ulastiginizda bilincinizin gönderdigi nörolojik baglanti unsurlari bizim buna inanmamizi saglamakta ve beynimizi bu sekilde programize etmektedir. Sigara içmeme durumunda olusan öfkelenme durumu da yukarida bahsettigimiz psikolojik etmenlerden dolayidir. Ögrencilerimiz arasinda sigara içmediginde öfkelenme durumu azimsanmayacak orandadir %70 ‘dir. Dolayisiyla sigara ögrencilerimiz için öfke kontrol araci olarak ta kullanilmaktadir bu da sigara içme davranisini olumsuz yönde etkilemekte, ögrencilerin sigara içme istegini artirmakla birlikte sigaraya devam etme düzeylerini artirmaktadir [4,8].

TARTISMA

Üniversitelerde egitim gören bireyler toplumun gelecegine olumlu yönde katki saglayacak ve toplumu ileriye tasiyacak bireylerdir. Fakat bu bireylerin çogu sigaranin olumsuz yönlerini bilmelerine ragmen sigara kullanmaya devam etmektedirler. Öncelikle bunu enine boyuna tartismamiz gerekmektedir. Sonuç olarak su bulgulara ulasildi yas araligi 17-27 bandinda bulunan kiz ve erkek ögrencilerin sigara içme davranisini devam ettiren sebeplerden olan sigara içerek rahatlama ya da sigara içmediginde öfkelenme durumlari istatistiksel olarak anlamli bir iliski göstermektedir. Aslinda bizim ele almamiz gereken konu bilgi ve teknoloji çaginda sigara tüketmenin ne kadar zararli oldugunu bilmemize ragmen neden tüketime devam etmekteyiz. Ayrica en çarpici olarak arastirmamizda ortaya çikan sonuç toplumun en üst egitim kurumlari olarak görünen üniversitelerin bir ferdi olarak egitim – ögretim gören ögrencilerimizin sigaraya karsi gelistirdikleri tutumun bu nedenli rahatsiz edici düzeyde olmasi nedir bunu belirlemek. Gerekirse bunun alt nedenlerine kadar bütün platFormlarda gündeme getirip bu kötü aliskanligin kökünü kazimak için çaba göstermek. Çünkü ortada bir olgu var bütün çevreler tarafindan zararli, kötü, ekonomik yikim getirdigi kabul edilen bir olgu malesef halen hem de üniversitelerin egitim fakülteleri ögrencileri tarafindan bu olgu göz ardi ediliyor ve olumsuz tutumlar devam ediyor. Sigaraya karsi gelistirilen tutum ve davranislarin yüksek sesle haykirilmasi gerektigini düsünüyorum. Sigarasiz bir dünya için daha etkin nasil çalisabiliriz bunun yolarini aramamiz gerektigi kanisindayim.

KAYNAKLAR

[1]ALTAY, B. ÇETIN , A. , 19 Mayis Üniversitesi Saglik meslek Yüksekokulu ögrencilerinin sigara içme sikligi ve sigara içmeyi etkileyen faktörler O.M.Ü Tip Dergisi 2007; 24: 52-61.

[2]DURMUS, A. PIRINÇI, E. , Inönü Üniversitesi Tip Dergisi Üniversite Ögrencilerinin sigara içme durumu ve öfke iliskisi 2009; 16: 83-88.

[3]TALAY, F. KURT, B. TUG, T. Egitim Fakültesi Sinif ögretmenligi ögrencilerinde sigara içme aliskanliklari ve iliski faktörü. , Abant Izzet Baysal Üniversitesi Tip Fakültesi Gögüs hastaliklari Anabilim dali, Bolu, 2008.

[4]ATAK, H. , Yetiskinlige geçis yillarinda sigara içme davranisinin Psikososyal belirleyicileri yasam doyumu ve öznel iyi olma iliskisi, Ankara Numune Egitim ve Arastirma Hastanesi Psikoloji Bölümü, Ankara, 2011.

[5]AKFERT, S. ÇAKICI, E. ÇAKICI M. , Üniversite ögrencilerinde sigara- alkol kullanimi ve aile sorunlari iliskisi, Anadolu Psikiyatri dernegi 2009; 10: 40-47.

[6]ÖZCEBE, H. DOGAN, B. INAL, E. HAZNEDAROGLU, D. BERTAN, M. Üniversite ögrencilerinin sigara içme davranislari ve iliskili sosyodemografik özellikleri özgün arastirma grubu, Türk Toraks dergisi 2014; 15: 8-42.

[7]KESKINLER, D. GÜRAKSI, T. INANDI, A. TUFAN, Y. Atatürk üniversitesi ögrencilerinde sigara içme prevelansi ve etkili faktörler, Atatürk Üniversitesi Tip Fakültesi Halk sagligi Ana bilimdali, Erzurum, 1998.

[8]BOYACI, H. ÇOPARCIOGLU, A. ILGAZLI, A. BASYIGIT, I. YILDIZ, F. Kocaeli Üniversitesi ögrencilerinin sigara içme aliskanliklarinin degerlendirilmesi, Kocaeli Üniversitesi Tip Fakültesi ve Psikoloji bölümü ortak çalismasi, 2003.

[9]KARTAL, M. MIDIK, Ö. BÜYÜKAKKUS, A. 19 Mayis Üniversitesi Tip Fakültesi ögrencilerinde sigara kullanimi ve yasam kalitelerine etkisi, 2012.

[10]KUTLU, R. MAKAROGLU, K. ÇIVI, S. Selçuk Üniversitesi Tip Fakültesi hemsirelerinde sigara içme durumu ve etkileyen faktörler, Cumhuriyet Üniversitesi Tip Dergisi 2005; 27:29-34

[11]ÇILINGIR, D. HINDISTAN, S. ÖZTÜRK, H. Saglik yüksekokulu ögrencilerinin sigara kullanma aliskanliklari ve etkileyen faktörler, Gümüshane Üniversitesi Saglik Bilimleri dergisi, 2012.

[12]http://www.who.int/en/

[13]http://havanikoru.org.tr/tutun-dumanin-zararlari.html

[14]http://onedio.com/haber/dunyanin-en-cok-sigara-kullanan-10-ulkesi-292533

[15]https://www.sigarayibitirin.com/sigaranin-icindekiler.aspx

[16]http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-36748/h/f-15-gencler-ve-sigara-24.pdf

[17]http://www.toraks.dergisi.org/pdf/pdf_Toraksder_14.pdf

(Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.)