Emanet ve Adalet

"Su bir gerçek ki; Allah, size emanetleri mutlaka ehline  (Islam'a uygun, ahlaki saglam, yetenekli olanlariniza) vermenizi, insanlar arasinda hükmettiginiz zaman, adaletle hükmetmenizi emreder. Gerçekten Allah, bununla size ne güzel ögüt veriyor. Süphesiz Allah (her seyi) isiten ve görendir." (Nisa suresi 4/58)

"Emanet", hiyanetin ziddi anlaminda kullanildigi gibi, "güvenilir olmak" anlaminda mastar olarak da kullanilir. "Güvenilen bir kimseye; korumasi için geçici olarak tevdi edilen sey." anlamina da gelmektedir.

Bu kavram , sözlük anlamiyla;  "Korumasi için kendisine birakilan mal ve esya" seklindeki  günlük, dar anlami disinda, Kendisine geçici olarak verilmis olan Ruhî, Bedenî ve Malî imkanlar olarak da degerlendirilir...

Ahzap suresinin 33/72.ayetinde:

"Dogrusu,Biz emaneti (emir ve yasaklari) yerine getirme sorumlulugunu göklere, yere ve daglara arz (ve teklif) ettik de (onlar) bunu yüklenmekten kaçindilar ve on(un getirecegi sorumluluk)tan korktular da, onu insan yüklendi. (Eger bunun geregini yapmaktan kaçinirsa), cidden O çok zalim çok cahil (demek)tir."

Bu ayet: Insan , ilahi teklifi unutur, nefsine uyar ve aklini putlastirarak islerini Allah'in emir ve yasaklari dogrultusunda degil de, kendi heva ve hevesine göre yaparsa, hem cahil hem de zalim olacagini bildiriliyor.

Taberi; bu ayeti açiklarken: Emanetin, Allah'in kullarina gönderdigi hak din ve bu dinin yükledigi vecibe ve hükümler oldugunu ifade eden rivayetleri naklettikten sonra, ayetteki emanet kavramina hem dini vecibe  ve yükümlülüklerin, hem de insanlar arasindaki emanetlerin tamamini kasteden görüsün en isabetli yorum oldugunu ifade etmistir. (Cami'ü'l- beyan :12/ 53-57)

Bu ayetten hareketle Taberi; özellikle devlet adamlarinin hem "Emanet ehli" hem de "Adalet ehli" olmalarinin gerekliligine isaret etmektedir.

Emanet ehli olmalarini, ülke imkanlarini halka haksizlik yapmadan paylastirmalarina baglar. Adalet ehli olmalarini da, bütün kararlarinda, hukuka riayet etmeleriyle gerçeklesebilecegini ifade eder. (Cami'ü'l- Beyan 4/ 145 146)

Insan ;  Allah'in yüklettigi emaneti tasiyan bir "emin", bir "vekil" olma özelligine sahip yegane varliktir. Emanet ile adaletin(hükmün) birbirinden irtibatlandirilmasi sebebiyle, önce emanetin tezahürü ardindan da adaletle hükmetme emredilmektedir...

 Bu ayet, kisinin önce "emin" olmasini ardindan da "adil" olmasini emretmektedir. "Emin" olmayanin "Adil" olmasi düsünülemez.

Emanet; "Emaneti Kübra" dedigimiz ilahi emanet ile baslar...

Bu; Allah'in insan fitratina bahsettigi emanettir...

Göklerin, daglarin ve yerin yüklenemeyip kaçindiklari emanet... Hidayet, marifet, Allah'a iman ve gönül rizasiyla ona yönelme emaneti...

Allah (c.c.); Diger mahlukati ,(insan disindaki mahlukati) muhayyer birakmamis.   Iradelerini kullanma idraki  disinda,  birtakim  görevler yüklemistir: Örnegin inegin görevi süt vermektir.  Ari bal yapar. Günes isitir, ay rehberlik eder. Yilan zehrini akitir. Karincanin görevi fosfor salimiyla ozon tabakasinin delinmesine engel olmaktir....

Oysa Allah; insani, yaratilisinin  fitrati geregi, verdigi akil ve irade sebebiyle, serbest birakmistir. Allah'in yardimi sayesinde, Allah'a ulasma gayreti ve arzusu da  yalnizca insana  verilmistir... Insanoglunun yüklendigi ilahi emanet ve yerine getirilmesi gereken emanet budur:

Iman etmek ve geregini yapmak...

Bu dini mübini. yeryüzünde bir hayat nizami olarak ikame ettirmeye çabalamak...

Aslinda göklerin yerin ve daglarin kabul etmedigi emanet budur...

Zira insan disindaki bütün mahlukat, yaratilis amacina uygun davrandigi halde kendi yaratilis gayesine aykiri davranabilen ve bu konuda serbest birakilan tek varliksa insandir. Bu da kendisine verilen akil sebebiyledir.  Yaratilis gayesi olan imtihani sebebiyledir. Aklini; fitratina uygun kullanabilirse, görevini yerine getirebilecek seviyeye ulasmis olacaktir... Kisi nefsine ve kalbine hakim olan akli sayesinde ilahi mesaja uygun bir hayati yasayacaktir. Böyle olunca, örnek davranisi ile de, Allah'in nizamini gönüllere tasimasi kolaylasacaktir...

Aksi durumda ise akil nefsin emrine girecek, kendisine yüklenen emanetleri, Allah'in rizasi ve kurallari disinda ters yüz edecek ve sonuç hüsran olacaktir...

Islam'a göre, adil bir yönetimden saptiran ana faktör, nefsin istek ve tutkularini öne çikarmaktir:

Nisa suresinin 4/135. ayetinde Allah söyle buyuruyor:

"Ey iman edenler! kendinizin, ana babanizin, veya akrabalarinizin aleyhine olsa bile, adaleti titizlikle ayakta tutan ve sirf Allah için sahitlik eden kimseler olun. (Haklarinda sahitlik ettikleriniz) ister zengin ister fakir olsunlar. Çünkü Allah, her ikisine de (sizden) daha yakindir. Haktan ayrilarak heva ve hevesinize uymayin. Eger (sahitlikte), dilinizi egip büker (yalan sahitlik eder)seniz veya (sahitlikten) kaçinirsaniz (bilin ki bu kul hakkini ihlaldir, zulümdür.) Süphesiz Allah yaptiklarinizdan haberdardir." .

Kur'an'in, emanet ve adalet kavramlarini ifade eden ayetlerini bir bütün olarak inceledigimizde, bu ayetler, beraberinde üç çesit emaneti dile getirmektedir:

Allah'a karsi olan emanet.

Kendisine karsi olan emanet.

Sosyolojik olarak yasadigi toplumun   fertlerine  karsi olan emanet...

Allah'a karsi emanete riayet sudur:

Kur'an'i ve hükümlerini bir bütün olarak kabullenmek ve onlara uymak. Kendine karsi olan emaneti, vücut azalarinin emanetiyle birlikte, akil, ruh, kalb ve nefis konusundaki güvenilirligini gerekli kilmaya çalismaktir. Din ve dünya islerinde en dogru, en faydali olani seçmesi; zararli olan, yanlis olan seylerden uzaklasmasidir.

Topluma karsi ise kendi aleyhine bile olsa, adaletten ayrilmama esasina tabi olmasidir.

Insanlar ile muamele edilirken gözetilmesi gereken ve iade edilmesi gereken emanetler vardir. Muamelelerde ve maddi borçlanmalarda emanete riayet de bu  emanetler grubundadir.  Devlet adamlarina ve halka nasihat ve Hakki teblig de

Toplumun malini ve menfaatini korumak da, bu emanetler arasindadir.

Kisacasi, "Ilahi Kelam", sosyal hayat planinda neleri emretmisse hepsi de bu emanetler arasinda yer alir. Cenab-i Allah'in yerine getirilmesini. ve ehline verilmesini Emir buyurdugu emanetler bunlardir...

Kendi ana babasindan, esinden, çocuklarindan,  akrabalarindan... kisaca en yakinlarindan baslamak  suretiyle adaletten ayrilacak yanlislara kapi aralamamasidir...

Maide suresi 5/42. Ayetinde de:

"... Ve eger hüküm verirsen aralarinda Adil sekilde hükmet. Hiç süphesiz ki Allah adaletli olanlari sever." buyurmaktadir.

Is basinda bulunanlarin, bu hükümlere titizlikle riayet etmesi gerekir: Yine Enfal Suresinin 8/27. ayetinde Allah buyuruyor ki:

" Ey iman edenler! Allah'a ve Resule ihanet (hainlik) etmeyiniz ki,  bile bile kendi emanetlerinize ihanet (hainlik) etmis olmayasiniz."

Yani, zimmetinize verilmis ilahi hükümlere ve Resulün sünnetine saygisizlik ve riayetsizlik etmeyin. Bunlar size hayat veren hükümlerdir. Dini görevlerinizi sidk ile, samimiyetle yapin. Aksine hareket eder de, samimiyetsiz bir iman içinde olursaniz, artik kendi aranizda da mala, cana, namusa ihanete baslarsiniz. Böyle olunca güvensiz olursunuz...

Emanet ihanete ugrarsa, güvensiz bir toplumda da anarsi ve terör dogar...

Ne gariptir ki; bugün Müslüman oldugunu iddia eden bizler, memleketin yönetimi için yukaridaki ayetlerin dogrultusunda hareketle, toplumdan seçilmek için oy isteriz. Ama belli bir yere seçilip geldigimiz zaman da bunlari unutmaya ve ziddina hareket etmeye baslariz!     Asil dehset hali de  burada ortaya çikmaktadir...

Deger yargilarimiz bizden uzaklasir ve pek çogumuz, Allah'in razi olmadigi bir hayat sürmeye baslariz.. Ondan sonra da "Neden ülkede terör ve anarsi basini almis gidiyor?  Neden pahalilik var?  Ahlak neden tefessüh etmis ?  Rüsvet.  adam kayirma, intiharlar, suçlar, bosanmalar neden artiyor... diye hayiflanir dururuz.!?.

Bu toplum, köklerinden kopartilip,inancina düsman hale getirilince zaman içerisinde inanan kimseler de çesitli etki-tepki sebebiyle benzesmeler imani gayreti nötr hale getirdi.

Dünyevî istekler, mal ve makam arzusu agir basmaya basladi.

Sonuçta pek çok Müslüman, Allah'in rizasini ikinci plana atti. Eski söylemler ve mücadele terk edilerek, mücahitlikten müteahhitlige, oradan da her seye müsaitlige geçildi...  Böyle bir durumda, toplumun düzelmesini  (!) beklemekse,  olsa olsa kendini kandirmaktan baska bir sey olmayacaktir.

Su hadis-i Serife kulak verelim:

"Iki özellik vardir ki müminde huy haline gelmez. Bunlar: "Emanete ihanet" ve "yalan"dir."  (Ahmet Bin Hanbel)

Ülkenin kaderinde söz ve yetki sahibi olanlar. Allah'in rizasi disinda , nefislerinin pesinden kosarak kasalarini ve keserlerini doldurma yarisina girerlerse Sonuç daha da kötüye gidecek; Dimyat'a pirince giderken, evdeki bulgurdan da olunacaktir...

"Emanet kaybedilince kiyameti bekleyin)." Emanet nasil kaybolur?  diye Peygamberimize sorulunca:

"Isler ehli olmayanlara teslim edilince" diye cevap verdi."( Buhari, Ilim' 2)

Ebuzer(r.a) anlatiyor: Ey Allah'in resulü! beni vergi memurluguna tayin etmez misiniz?" dedim. Elini omuzuma vurdu ve, "Ey Ebuzer!   Sen zayifsin. Memurluk ise bir emanettir. Hakkini veremedigin takdirde kiyamette rüsvaylik ve pismanliktir. Ancak onu hakkiyla, eksiksiz yerine getirmeye güç yetirebilirsen hariç" buyurdu.( Müslim, 'Imare' 16)

Emanet: Dinî, ahlakî ve sosyal kurallari içine alan bir yüktür. Bu yükü tasiyamayanlar ya da emanete ihanet edenler, müminlik vasiflarini da yitirmis olurlar.

"Onlar  (o müminler) ki emanetlerine ve ahitlerine riayet ederler." (Mü'minun Suresi 23/8)( Mearic Suresi 70/32)

"Ey iman edenler! Allah için adaleti (Hakki) ayakta tutan (hakimler) Adalet timsali sahitler olun. Bir kavme duydugunuz kin,  sizi adaletten sapmaya sevk etmesin. Adil davranin. Takvaya daha yakin olan da budur. Allah'a karsi takvali olun. (emirlerine uygun yasayin). Süphesiz ki Allah, yaptiklarinizdan haberdardir." (Maide suresi 5/8)

Sonuç olarak Adil davranmak velev ki gayr-i müslimin için  olsa da,  Allah'in emri oldugunu unutmamaktir. Mümtehine 60/8 :

"Allah, sizinle dininizden ötürü savasmayanlara sizi yurtlarinizdan çikarmayan kimselere iyilik etmekten ve onlara adaletli davranmaktan sizi men etmez. Çünkü Allah, Adil olanlari sever."

Islam'a göre adil bir yönetimden saptiran ana faktör; nefsin istek ve tutkularini öne çikarmaktir. Adaletten ayrilip nefsinin arzulari istikametinde hareket etmektir. Nisa suresinin 35. ayetinde bu konu üzerinde durmustuk: Kisacasi kendi aleyhine de olsa haktan, adaletten ayrilmamak esastir. Allah'in  koydugu kurallarin aksine hareket ederek,  emanete ihanete çalismamaktir... Allah'in koydugu ilkelere uygun davranmayan her yönetim neticede yikilmaya kaybetmeye mahkum olacaktir...

Memleketi yönetenler ve söz sahibi olanlar kesinlikle su kurali terk etmemelidir: Allah buyuruyor: "Yarattiklarimiz içinde (öyle) bir ümmet var ki (batila bulanmamis ve batil birlikteliginde olmayarak)  hak ile rehberlik ederler ve onunla adaleti saglarlar." (A'raf suresi 7)181)

Ülkenin kaderini ellerinde bulunduranlar ve görevleri ülkeyi düze çikartmak isteyenler, "Hakk ile rehberlik edecekleri"  arayip bulacaklar, ve onlarla birlikte memleketin kaderine ortak olacaklardir... aksi takdirde : "Ayetlerimizi yalanlayanlari ise bilemeyecekleri yerden, kademe kademe helaka yaklastiracagiz. onlara (görünüste) mühlet veririm. (diledikleri gibi yasarlar). Fakat benim tuzagim (lütuf zannettikleri kahrim) çok siddetlidir." (A'raf suresi 7/181-182)

Kademe kademe  helâk olmaktan kurtulusun yolu ; Hiçbir menfaat hesabi yapmayacak, emin, ehil ve  adil kimseleri isbasina getirmekle mümkün olacaktir. Aksi halde, hasbî olanlar yerine hesabi olanlarla yürüyenler sonuçta ziyana ugrayacaklar...

Bu ülke için , Adalet içerisinde kalkinmanin hesabini yapanlar kaybetmek istemiyoruz diyorlarsa, ince eleyip sik dokuyarak emanet ve adalet anlayisini Allah'in emirleri dogrultusunda yerine getirmelidirler.

Emin Yücetas

(Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.)