Önyargidan Nasil Kurtulabiliriz?

Önyargi, kisi ya da olaya iliskin yeterli bilgi olmadan pesin hüküm vermektir... insanin düsüncesizce davranisina bir kiliftir... Yargilamanin adaletsiz davranisidir.

Aceleci davranmak ve arastirmadan karar vermektir. Olaylara at gözlügüyle bakmaktir...

Yedigimiz her elma çesidinin. kendine has bir özelligi vardir: Kimi eksidir, kimi suludur. Kimi kokulu. kimi de serttir. Ancak biz elmanin tadina bakmadan bir tahmin yürütürsek ,bu tahminimizde aldanma payimiz mutlaka olacaktir. Tipki körlerin fili tarifi gibi…

Bizler önyargilarimizla  hareket edersek sonunda  dislama, kötü düsünme, nefret etme, taraf tutma, insafsizca yargilama.. gibi yanlislara ve davranislara kapi aralamis oluruz.

Yemege bakmadan yemege tuz atan adam,önyargi ordusunun bir askeridir artik... Önyargili bir toplumda kendini ifade edebilmek, susuz topraklarda gül yetistirmek gibidir. Oysa inancimiz ve insanligimiz, bizden asla önyargili davranmamizi istemektedir. Kolaya kaçan. gördügüne degil duyduklarina inanan, meseleyi enine boyuna tartmadan, duygusallikla hareket eden  basit insanlarin davranis çesididir... "Önyargiyi parçalamak atomu parçalamaktan daha zordur!", der Aynstayn. Önyargidan kurtulmanin çaresi, arastirici olmak ,adil davranmak. duygusalliktan uzaklasarak hakkaniyet içerisinde bulunmaktir.

Kis mevsiminde ilk defa bir meyve agacini gören,onu kupkuru bir sey zanneder. Yaz mevsiminde ise o agaci olgun yapraklari ve meyveleri ile gördügünde, onu  bu kez de sürekli bu agacin meyve veren bir agaç oldugunu zanneder. Iste bu  kisa bir süre içerisinde yapilan degerlendirme,  veya bir olayi görüp hemen yargilamalarinin  yanlis olusuna basit bir misaldir.Bunun için önyargili olmak yerine iyi bir gözlemci olmak, aceleci davranmamak, olayi kisiyi, kisinin agzindan çikan sözü. kisinin içinde bulundugu durumunu, kisinin olaydaki yerini  ve rolünü  çok iyi analiz etmek bizleri önyargi hastaligindan kurtarabilecektir. Kisinin biyigina, saçina, sakalina. bakisina. durusuna, parmagindaki yüzügüne, tuttugu takima,o andaki ruh haline bakarak erken hüküm vermek, bizi ileride utandiracak bir duruma getirebilir.

Tekrar diyorum ki, önyargi hastaligindan kurtulmanin yolu sabirla, arastirarak, duygularimizi bir tarafa birakarak hüküm vermekle çözebiliriz.

Bu toplumun en büyük eksikligi, pesin hüküm verilmesindedir,  Kisir bilgisindendir, kafasini (beynini) kiraya vermesindedir, Nefsine yenilmesindendir.

Ön yargili davranma da bazi özelliklere göz atalim:

1-Sosyal gruplara ayrilmis bireylerden pek çogu karsisindaki -eger-  farkli bir grubun üyesi seklinde algilaniyorsa, hemen önyargi silahi öne çikmaktadir.

Kendi sosyal grubundaki kisi yanlis da söylese , dogru söylemistir. Çünkü askin gözü kördür. Yaptigi hatalar göze gelmez.Karsi gruptaki tuka kakadir, kötüdür. düsüncesi

Örnek mi istiyorsunuz: Yahudilerin Yahudi olmayanlara karsi tutum ve davranislari... Amerika'daki zencilere karsi gösterilen asagilayici uygulamalar..,Cahiliye dönemindeki  kadina bakis açisi , tarihten gelen düsmanliklarin devam etmesi...

Mesela Osmanliya  bakis açisinin esas sebebi ...

Bizi önyargidan kurtarmasi gereken çok önemli hususlar elbette vardir.

Bütün mesele, bu hususlari ögrenmek, içsellestirmek ve disariya yansitabilmektir.

Çözüm,önce önyargili oldugumuzu kabul etmeliyiz. Hastaligin adi konulursa tedavi yollari illa ki bulunur.

2- Ön yargidan kurtulmanin bir baska yolu da EMPATI KURMAK'tir,  kendimizi onun yerine koyabilmektir.

"Sana yapilmasini istemedigini, sen de baskalarina yapmayacaksin."Bunu basarabildigimiz  zaman baskasinin arkasindan konusmayi,onu çekistirmeyi,,hosuna gitmeyen ve kendisinde  bulunmayan seylerle itham etmeyi Kendisinde olmayan bir takim hususlari söylemekten kurtulmamizla mümkün olacaktir. Allah Celle Celalühü "Ey iman edenler zannin bir çogundan sakinin Çünkü zannin bir kismi günahtir.Birbirinizin kusurlarini arastirmayin. Biriniz digerini  arkasindan çekistirmesin.".  (Hucurat 49/12)

Bu ayette, Allah (c.c.), bizleri, günaha düsüren  kotü zandan (süpheden) sakindirmaktadir.

Allah, zannin çogundan, (yani olumsuz önyargidan,süphe ile yaklasmaktan kaçinmamizi  emretmektedir. Bunun günah olus sebebini de: Kusur arastirmak, arkasindan onu çekistirmek, dedikodusunu yapmak,(giybet etmek) , kendisinde olmayani söyleyerek iftira etmek, baskasindan duydugunu söyleyerek ifk, nemmam (koguculuk) gibi kötü davranislar sergilemek olarak ifade ediyor. Bu sayilan kötü huylar,imanimizi ve kisiligimizi eriten kötü huylardir.

4- Arastirici Olmamak:

"Ey iman edenler ! eger bir fasik (günah isleyen, günaha, harama dalan...) size bir haber getirirse onu etraflica arastirin. Yoksa bilgisizlik sebebiyle (önyargili davranarak) bir kavme (topluma) kötülük yapmis olursunuz da sonra islediginize de pisman olursunuz." (Hucurat 49/ 6

Nisa Suresinin 4/94. ayetinde de "...Her seyi iyice arastirin,(arastirici olun) diye hüküm konulmustur.

Iftira konusunda çok titiz davranmaliyiz. Zira birilerine bile bile atilan iftira; eger o kiside yoksa, iftira edilen kötü davranis dönüp dolasip, iftira edenin boynuna dolanir. Ahirette de dil, el, ayak ve diger uzuvlar aleyhte sahitlik edecektir. Bakiniz (Nur 24 / 23 24,  Yasin 36 / 65, Ahzab 33/58)

Insanlari arkadan çekistrenlerin, kas göz hareketiyle eglenerek,  kisiyi küçük düsürmeye ugrasanlarin, HUTAME'ye atilacagini da unutmayalim.

(Hümeze 104/1)

5- Adaletsiz Davranmak:

Önyargili davranmak istemiyorsak, Adalet Terazisini dengede tutmaliyiz. Tarafsiz davranmaliyiz.

Inanci, sosyal grubu, siyasi görüsü bir tarafa birakarak, Adil olmaliyiz. Bu, Rabbimizin bizden istedigidir. Bu. önyargiyi  yok etmektir.

"( Birisi hakkinda) konustugunuz zaman yakininiz bile olsa Adil olun. Allah'a verdiginiz sözü tutun...".( Enam 6/152)

Nisa 4 / 135. ayette de, Kendimiz, ana babamiz veya akrabalarimizin aleyhinde bile olsa, Allah için tarafsiz sahitlik yapmamizi, heva ve hevesimize  uymamamizi Allah bizden istemektedir. Maide 5/8. ayette ise "Ey iman edenler! Allah için Hakki ayakta tutanlar ve adaletle sahitlik yapanlar olunuz. Bir kavme olan kininiz, sizi adaletsizlige sevketmesin. Adaletli olun. Çünkü Adil olmak takvaya daha yakindir. Allah'tan korkun. Süphesiz Allah yaptiklarinizdan haberdardir."

Önyargiyi parçalayan en büyük güç adaletle hükmetmektir.( Nisa 4/58)

Süphesiz Allah bize adaletli olmayi, iyilik yapmayi emrediyor. Hayasizliktan kötülükten, (asiriya gitmekten)  de yasakliyor. (Nahl 16/9)

6- Nefsi Dizginleme:

Önyargidan kurtulmanin önemli özelliklerinden biri de, egomuzdan, nefsimizin emretmesinden, kurtulmaya çalismaktadir.

Hz Yusuf Aleyhisselam, hakkindaki  zan ve iftiradan temize çikinca sunlari söyledi:

" Ben (yine de) nefsimi temize çikarmam, Çünkü nefis siddetle kötülügü emreder ancak rabbimin rahmeti ile bagisladigi hariçtir.Süphesiz ki rabbim bagislayici ve merhametlidir."( Yusuf 12/52- 53)

Bu ayetlerde alinacak ders sudur iftiraya ugramis birinin, basina gelenlere karsi sabretmesi, nefsine yenilmemesi, Allah'a tevekkül etmesi ve sonunda temize çikmasi ...

Önyargidan kurtulmak için kendimizi elestirmeyi, eksiklerimizi görerek EGO' muzdan uzaklasmayi ögrenmeliyiz. Kisacasi at gözlükleriyle bakmayi terk etmeliyiz.

7- Farkli Açidan Bakabilmek:

Farkliliklara düsman olmak yerine, dünyaya farkli açidan bakmaya gayret ederek yeni bakis açilari kazanmaya çalisalim. Her çesit sosyal ve siyasal düsünceleri degerlendirirken, önyargi yerine, düsünmeye, akletmeye, tarafsiz bir zihin gelistirmeye gayret edelim.

Böyle bir yaklasim, bizi hem degerli kilar hem de etkileyici bir birey yapar.  Ön yargi yerine bilimsel gerçekçilige götürür. Olaylara olumlu yaklasmak, bakis açimizi degistirecek önyargidan kurtulmamizi saglar. Örnegin 6 sayisina bakis açimiz onu 6 olarak da görebilir, 9 olarak da görebilir. Altiyi çevirerek baktiginizda dokuz olarak görürsünüz.

Bazen olumsuz gördügümüz bir durumun zamanla olumlu yönlerini de görme ihtimalimizi asla unutmayalim. Önyargilari yika bilenlerin, gerçek bir toplum olusturabileceklerini de asla unutmayalim!. 8- Önyargi duvarini, nefis putunu yikarak asabiliriz. sartlanmislik zincirini kirdigimiz gün, önyargi hastaligimizi da tedavi etmis olacagiz. Pesin fikirle olaya yaklasmak, açik oy gizli tasnif gibidir. Karsinizdaki en dogruyu söylemis olsa da siz sartlanmislik zincirine vurulmus bir esirsiniz.

Akliniz degil, duygulariniz konusmaktadir. Bilgi, yerini önyargiya terketmistir.

9- Sevmedigimiz birinin düsüncelerini kabul etmeme noktasinda, sirf karsi gelmek adina, kuru bir itirazla olayi ya da düsünceyi baska yönlere çekmek de önyargi kinini kusmaktir. Bu durum, karsimizdaki kisiyle ilgili düsmanligimizi arttiracaktir. Hem toplumu yanlisa yönlendirmeye  hem de bu yüzden uhrevi alemde günah kazanmaya sebebiyet verecektir.

"Hakkinda bilgin olmayan seyin ardina düsme. Çünkü kulak, göz ve gönül bunlarin hepsi ondan(o ardina düstügün seyden) sorumludur." ( Isra suresi 17/36)

"(Insanlari)Rabbinin yoluna/dinine hikmetle ve güzel ögütle davet et. Onlarla en güzel (iyi sekilde, kirmadan, kizdirmadan, önyargidan uzak) mücadele et.Süphesiz Rabb'in, kendi yolundan sapanlari en iyi bilendir ve  O, dogru yolda olanlari da en iyi bilendir." 

(Nahl16/125)
EMIN YÜCETAS

(Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.)