Iskence : Siddetin Insanliga Ihaneti -1

Konus yoksa? Iste bu hitap siddetin pimidir...

Hasan DÜNDAR

Eklenme Tarihi : 16.12.2022

Okunma Sayısı : 870

Konus yoksa…

Iste bu hitap siddetin pimidir. Bu deyisten sonra basliyor iskence denilen siddet. “Insan iskenceden söz ediyorsa, agzina çok büyük laflar almaktan kaçinmalidir. …Iskence, bir insanin içinde saklayabilecegi en dehset verici olaydir. Ama bunun benzerleri çok fazla insanin içinde sakli ve bu dehsetin biricik olmak gibi bir talebi yok”.(1) Iskence o kadar büyük bir insan alçakligidir ki, o kadar zalim bir asagilamadir ki, hiç kimse onu basina gelmeden bilemez, basina gelse de bazan kimseye açamaz. (2 )

Sevsinler seni Insan haklari evrensel beyannamesi(IHEB)(3)… Neymis, Hiç kimse iskenceye, zalimane, gayriinsani, haysiyet kirici cezalara veya muamelelere tabi tutulamaz.(Madde 5) Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakimindan esit dogarlar. Akil ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karsi kardeslik zihniyeti ile hareket etmelidirler.(Madde 1) Herkes, irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya diger herhangi bir akide, milli veya içtimai mense, servet, dogus veya herhangi diger bir fark gözetilmeksizin isbu Beyannamede ilan olunan tekmil haklardan ve bütün hürriyetlerden istifade edebilir.(Madde 2) deniliyor ya: Ya haklarinda kesinlikle hiçbir sey ögrenemedigimiz ve muhtemelen hiçbir zaman da ögrenemeyecegimiz tüm o ötekiler neredeler ve kimdir onlar? Halklar, hükümetler, polis mercileri, isimler; herkesin tanidigi, ama kimsenin yüksek sesle anmadigi. Iskence altinda feryatlar yükseliyor. Belki su saatte, su saniyede bile. (4) …Dünyanin her ülkesinde veya yanibasimizda…

Asli itibariyle Farsça olan “sikence” kelimesi Türkçe’ye de “iskence” seklinde geçmistir.(5) Iskence eziyet etmek, incinmek, incitmek, istirap vermek gibi anlamlara gelir. Iskence Arapçada “azap”, “ta’zîb”, “müsle”, “eza” gibi kavramlarla ifade edilir. Terim olarak ise iskenceyi, bir sahsa, isledigi veya islediginden süphe edilen bir fiil sebebiyle bilgi elde etmek veya itiraf ettirmek ya da herhangi bir sebeple aci çektirmek için uygulanan ve fizikî veya mânevî bir sekilde agir aci ve istirap veren bir fiil seklinde tanimlamak mümkündür.

Aslinda ISKENCE yerine kullanilan “Siddetin yerinede kullanilan kavramlardan bir digeri kötü muameledir. Bu kavram aslinda siddetle ilgili tek bir davranisi tanimlamaz. Özü itibariyle birinin moral, psisik, sosyal veya ekonomik olarak karakter ve motivasyonunu yaralayici her tür hareket bu kapsamdadir.(6)Dolayisiyla kötü muamele kavrami istismar, ihmal, zorbalik gibi degisik siddet türlerini kapsar. Hatta siddetin oldugu her yerde kötü muamele vardir diyebiliriz. Kapsami aile ve çocukla sinirli olmamasina ragmen, ailede çocuga yönelik siddet söz konusu oldugunda kötü muamele, istismar ve ihmal kavramlari daha çok kullanilmaktadir. (7) Yunanlar iskenceye (âvâyxai ) adini veriyordu, ( âvâyxaios ) “gerekli” ya da “kaçinilmaz” demektir. Iskence bir kader ya da bir doga kanunu ( âvâyxn) gibi algilanir ve kabullenilir. Karsimizda fiziksel siddeti amaca götüren bir araç olarak kutsayan bir toplum vardir. Bu bir kan toplumudur ve bir ruh toplumu olan modern toplumdan farklidir. Çatismalar burada dolaysizca siddet kullanilarak, yani bir çirpida halledilir.(8)

Iskence, ister fiziksel olsun ister ruhsal, bir göz korkutma, caydirma, intikam alma, cezalandirma veya bilgi toplama amaci olarak bilinçli sekilde insanlara agir aci çektirmekte kullanilan her türden faaliyetlerdir. Itiraf almak amaciyla sorgulama taktigi olarak kullanimi günümüze dek en büyük kullanim alani olmustur. Iskence ayrica bir baski yöntemi olarak veya tehdit olarak algilanan topluluklari kontrol altina alma araci olarak hükûmetlerce kullanilir. Tarih boyunca, din degistirme veya politik yeniden-ögretim (re-education) amaciyla özellikle Ortaçag Avrupasi'nda sik sik kullanilmistir. (10) Bugün ise Emperyal arzular, kapitalist istahlar adina hala akla hayale gelmeyecek sekil ve siddette iskenceler devam etmektedir.

Amacinda, araçlarinda, uygulanan kisilerdeki degismelere ragmen iskencede degismeyen hedef insan vücududur. Bu noktada insan vücuduna uygulanan iktidar gösterisi ile iskence arasinda söyle bir iliski ve evrim gözlenmektedir: Iktidarin, kral gibi somut sahsiyetlerde vücut buldugu dönemler de iktidarin gücü, karsi gelenlerin vücutlarinda gösteriliyordu. Çünkü krala veya egemen kisiye yönelik muhalefet ayni zamanda onun vücuduna da yönelmis bir hakaret olarak kabul ediliyordu. Bu nedenle, iktidar, muhalefet edenin vücudunda kendisini göstermek zorundaydi. Iskencede hedef dogrudan vücuttu. Ilginç bir iliskidir buEgemenlerin iktidari krallarin vücudunda insa edilmis oldugu için karsi gelenin vücudu da iktidarin gücünün gösterildigi alan oluyordu. Intikam, güç gösterisi iskencede ana hedefti. Dolayisiyla tüm gösteriler vücut üzerinde ve herkese açik yapiliyordu. Iskence edilen önemli idi. Daha sonraki süreçte bu vücut ve vücut üzerinde güç gösterisi arka plana düstü. Iskencenin kendisinden daha çok sonuçlari önem kazandi.(11) ...Ama insanin ete dönüsmesi, yalnizca iskencede mutlak bir noktaya varir. Siddet karsisinda aciz, yardim umudunu yitirmis, direnme imkani elinden alinmis iskence magduru, aci içinde haykirirken artik yalnizca bedendir; baska hiçbir sey degil.(12) Öteki insan ete dönüstürülür ve bu dönüsüm yoluyla ölümün esigine kadar tasinmis olur; hatta en kötü ihtimalle ölüm sinirinin da ötesine, Hiçligin içine itilir. Iskenceci ve katil bu yolla, kendini iskence magduru gibi tümden kaybetmek zorunda kalmadan, yikici bedenselligini gerçeklestirir: Sonuçta o uygun gördügü anda, iskenceyi durdurabilir. Ötekinin aci ve ölüm çigliklarinin denetimi onun ellerindedir; o etin ve ruhun, hayatin ve ölümün efendisidir. Iskence toplumsal dünyayi bu yolla topyekun ters yüz eder: Bu dünyada ancak hemcinsimize de hayat imkani tanidigimiz; onun acilarini dindirdigimiz; kendi benligimizin genlesme hevesini dizginledigimiz sürece yasayabiliriz. Oysa iskencenin dünyasindaki insan, ancak önüne çikani lime lime ederek varolabilir. (13) Iskence ve iktidar iliskisinde problemli gördügüm noktalardan birisi de iskenceyi egemenlik araci olarak tanimlamanin mutlaklastirilmasidir. "Iskence, iktidari saglama ve sürdürmenin aracidir" yollu bir izah, birçok durumda, her iktidarin zorunlu olarak iskence yapacagi biçiminde yorumlanmaktadir. Her iktidar kaçinilmaz olarak iskenceye basvurur mu? Iktidar var oldukça iskence de kaçinilmaz mi dir? Bu sorulara hayir, diye cevap vermeyi dogru buluyorum.(14) Iskencenin aslinda tek hedefi karsidaki kisinin yani kurbanin, onurunu, serefini, haysiyetini, çigneyerek izzetinefsini kirip hiçlestirmek…Onur kelimesi, sözlük tanimi ile “insanin kendine karsi duydugu saygi, seref, özsaygi, haysiyet, izzetinefis” ve diger bir tanimlama ile de “baskalarinin gösterdigi sayginin dayandigi kisisel deger, seref, itibar” olarak anlamlandirilmistir (15) Jean Amery diyorki:-Sözgelimi iskence üzerine yazdigim denemede, haysiyet kavramina nasil bir anlam vermem gerektigi konusunda tam bir belirsizlik yasiyordum, ve bu meseleyi adeta elimin tersiyle bir kenara ittim, oysa daha sonra, kendi Yahudiligim üzerine yazdigim sirada, haysiyetin toplum tarafindan taninan hayat hakki oldugunu anladigima inandim (16 ) Öyle ise “Siddet ve Iskence Arasindaki Sinir Nereden Geçiyor! Hangi tür siddet uygulamasini iskence sayacagiz ve sinir belirlemenin kriteri ne olacak? Örnegin, tehdit etmeyi, korkutmayi iskence sayamazmiyiz? Iskence tanimlarina bakildiginda, "insanlara yönelik kötü muamele", "asagilayici ve insanlik disi davranis" gibi tanim ve ifadelere rastlanir. Her türlü kötü muamele iskence sayilmiyor ise hangi tür davranislari iskence disi birakacagiz? (17) Iskence gören insanla, saldiriya veya siddete maruz kalan insan arasinda temel bir fark vardir. Her iki durumda da ayni metotlar uygulaniyor olsa dahi, iskence gören, saldiriya ugrayan herhangi bir kisiden farkli olarak kendi üzerine hiçbir egemenlik hakki ileri sürememektedir. Vücudunu istedigi gibi kullanma hakkina sahip degildir. Bu fark, iskence ile diger siddet uygulamalari arasinda belirleyici bir ayrim noktasidir. Birey, iskence durumunda bir hiçtir, bitmistir. Iskencecinin elinde, istenildigi gibi kullanilacak bir araç, bir esyadir. Onda önemli olan, sadece alinmasi düsünülen bilgi veya onun üzerinden ulasilacak amaçtir. Bir insan degildir artik iskence edilen. Vücudunu ortadan kaldirmak da dahil her sey yapilabilir. (18)

Tabi bunun tersinide düsünenler de var: The End of Faith’te Sam Harris istisnai durumlarda iskencenin kullanilmasini savunur (ama tabii ki iskenceyi savunan herkes iskenceyi bir istisnai önlem olarak savunur - hiç kimse çikolata çalan küçük aç bir çocuga iskence yapilmasini ciddi ciddi savunmaz). Harris’in savunmasi, bir bireyin iskence görmesi ya da aci çekmesine kendi gözlerimizle tanik olmamizin yol açtigi içgüdüsel tiksinme ile kitlesel aciya dair soyut bilgimiz arasindaki farka dayaniyor: bizim için bir bireye iskence etmek, binlerce kisinin daha aci verici bir biçimde ölmesine yol açacak bir bombanin atilmasini uzaktan onaylamaktan çok daha zordur.(19)

Insanligin zulüm çaglari vardir. Ve bu çaglar insanlik üstünde kara, lekeli bir bayrak gibi dalgalanir. Bu kara çaglara insanligin büyük igrenci bir umuttur. Insanoglu igrençten, utançtan, kötülükten, onursuzluktan umut yapmistir. Ve ZULMÜN ARTSIN KI ÇABUK ZEVAL BULASIN, demistir. Ve bu kötülüge, umutsuzluga sarilmistir. Ve insanin en alçalmis kaderi zulmün artsin ki zeval bulasin kaderidir. Insan oglu öcünü zulmün artsin ki ilenciyle aliyor. Bir çesit kötülüge kötülükle karsi koymaktir bu. Insan soyunun insanca bir yerinin yikilmasidir.

Çagimizda uluslar zulüm, iskence yaptilar. Bu uluslar çagimizin en onursuz, en utanç verici yerinde duruyorlar. Fransizlar Cezayirde iskence yapti. Ve Fransa Cezayirdeki utancini ödedi. lskence yapanlari, yaptiranlan kustu, ulusun disina, insanligin disina atti.Almanya eger ayaktaysa, insanlik suçunun belki tarihte en korkuncunu islemis Hitler'in üstüne ilk yürüyen ulusun gene Almanya oldugundan dolayidir. Almanya Hitler zulmünü insanligin yüreginden silebildi.Silmek için inanil maz çabalar harciyor. Hitler'e karsi en büyük dögüsü vermis olan ve Hitler'den en büyük kötülügü görmüs olan Alman ulusu genede bu büyük utançtan dolayi yillardir kivranip duruyor. Bütün Alman yazarlan dünyada, insanliktan yillardir özür dileme yarisinda. Ve Amerikan halki Vietnam zulmünü dünyadaki bütün öteki milletlerden daha çok, Vietnamlilar kadar, lanetledi. Ama gene de Amerikan halkinin bütün direnmelerine karsin Amerika büyük insanlik yarasi almistir. Bu da Amerikan halkinin daha hesap basina oturmamasindan dolayidir. Amerikan halki ne zaman hesap basina oturur da Amerikan yöneticilerinden hesap sormaya baslarsa, o zaman insanligin gözünde temize çikabilir.(20 ) Ya halki müslüman olan ülkeler : Avrupa’nin göbegindeki Bosna-Hersek, Afrika ülkeleri, Ortadogu ülkeleri, Irak, Iran, Pakistan, Afganistan, Çeçenistan, simdi bile Çin-Sincan bölgesi(Dogu Türkistan) da yapilan zulüm ve iskence kamplarini, Ebu Gureyb, Guantanamo ve hayalet uçaklari ile yüzen gemi hapishanelerini kim unutabilir yada unutturabilir acaba…

D I P N O T L A R :

NOT: https://tr.wikipedia.org/wiki/Iskence#Iskence_yöntemleri_ve_aletleri

1-Jean Amery -Suç ve Kefaretin Ötesinde (Alt Edilmisligin Üstesinden Gelme Denemeleri) sh-40-Metis yay.1.bsk-ist.2015

2-Güner Samli-iSKENCE • Önsöz-Yasar Kemal-(7. 12. 1973)-Tan Yay-2.baski-

3- https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/turkish-turkce?LangID=trk

4-Jean Amery-A.g.e-sh-42

*-IHEB- https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/turkish-turkce?LangID=trk

5-Hakki Aydin- Islam ve modern hukukta iskence- Beyan yay.ist-1baski 1997-sh-45

6- Adnan Gümüs, Siddet Türleri, sh. 30.Toplumsal Bir Sorun Olarak Siddet Sempozyumu, Ankara, 2006.

7- Dogan Cüceloglu, Insan ve Davranisi, s. 374.Remzi Kitabevi, Istanbul, 1991.

8-Byung Chul Han - Şiddetin Topolojisi-sh-15-Metis yay-ist-2.bsk-2017

9-https://tr.wikipedia.org/wiki/Iskence#Iskence_yöntemleri_ve_aletleri