Bir Sabah Kalkıp Elimizi Uzattığımızda; Yoksalar Ne Yaparız?
Her birimiz sabah kalkıp elimizi Cep telefonumuza, Bilgisayarımıza Televizyonlarımıza uzattığımızda, yani kullandığımız ’sosyal medya iletişim araçları’ üzerinden, gündeyüzlerce ‘veri’ akışı alıyoruz. Bir anda bu ‘verilerin’ durduğunu ya da durdurulduğunu görünce ne yaparız? Hayatımızın durduğunun şaşkınlığını yaşamaz - mıyız? O veri akışlarını bazen olduğu gibi, bazen de üzerine ekleme ve çıkarma yaparak, sözlü veya iletişim kurduğumuz ‘sosyal medya’ üzerinden tanıdığımız tanımadığımız insanlarla gün içerisinde ne de çok iletişim kuruyoruz... Bu medya iletişim araçlar ve verileri, her ortamda günlük yaşamımızın olmazsa olmaz bir parçası oldular. Onsuz bir yaşam ve dünya düşünebiliyor-musunuz? Şimdi bizlere dünyadan, ülkemiz dahil olmak üzere aldığımız yüzlerce ‘veri’akışlarını, dünyanın her yerinden hangi araçlarla yapıldığını ve bunların kimler olduklarını tanıtmaya çalışacağım. Bu ‘veri’ akışları ‘ideolojilerimizi’ oluşturuyor. Yani ‘dünyada’ ya da ‘ülkemizde’ olup bitenleri açıklamamıza ‘aracı’ oluyor ve böylece ‘paradigmalarımızı’ oluşturuyorlar. Eğer ‘analitik – sorgulayıcı - yargılayıcı’ bir zihinsel yapı oluşturamazsak bunlar zihinsel körlüğümüze yol açarlar diye düşünüyorum,
Ülkemiz dahil dünyada olan olaylar geçtiğimiz dönemlerden daha hızlı bir şekildedeğişip dönüşüyorlarsa, bunları bizlere iletiyor ve gözlerimizin önüne seriyorlar. Dünyanın bu değişimi, değişip dönüşmesi bütün ülkeleri ilgilendirdiği gibi ülkemizi de yakından ilgilendiriyor. Tabiî ki bizleri de… Bugün dünya ‘nereye gidiyor ve neler yaşanıyor..?’ Tüm ülke halklarının yaşamlarının iyileştirilmesi yönünde, sürdürebilirliğinin adımlarının atmaları yerine her ülke varlarını yoklarını silahlanmaya yatırıyorlar. Bu silah ‘baronlarını’ sevindirirken, bir yandan da bu silah yapımının yazılımını yapan ‘Bilişim teknolojileri üreticilerini’ sevindiriyor ve ‘savaşıntamtamlarını’ çalıyorlar. ‘İkinci dünya savaşından bu yana ilk defa bu dönemde sivil gemiler hedefte…Sadece Karadeniz’de değil, Güney Çin Denizi’nden Aden’e ve Venezuela’ya kadar tüm gerilim bölgelerinde denizler sıcak…’ Ukrayna Rusya savaşında 4 yıl boyuca 15 milyondan fazla insanın öldüğü yazılıp çiziliyor. Ya 12 milyonu bulan Ukrayna halkının, ‘çil yavrusu’ gibi Avrupa içlerine ‘dağılmasına ne demeli?’ Filistin halkının dünyanın gözleri önünde bebekler dahil olmak üzere kadın çocuk demeden ‘binlercesininkatledilmeleri, soykırıma uğramalarına nereye koyacağız?’ Ayrıca bunun örneklerini bütün dünya ülkelerinde yaşandığını söyleyebiliriz. Bu olup bitenleri anlamadan, zihin yapımızı bu soruların cevapları ile donatmadan, hem ülkemizde, hem de yaşadığımız olayların içini ne görebilir, ne de anlamlandırabiliriz. Öyleyse bu köşe yazımla dünyada yaşanan ‘GÜÇ OYUNUNA’ şöyle bir ‘MERCEK’ tutalım. Aynı zamanda bir sonraki hafta yazacağım ‘Köşe Yazıma’ bu yazımın ‘altlık’ olacağını da söylemek istiyorum.. Ne dersiniz sevgili okurlarım. Başlayalım!... Mı? İlk soruyu soralım. İçinde yaşadığımız çağkimin dünyası: ‘Devletlerin mi? Teknoloji Devlerinin mi? Bu Teknoloji Devleri kim?’
Bir zamanlar dünya sahnesinin gerçek gücü devletlerin elindeydi. Yasayı onlar koyar, düzeni onlar belirler, toplumun geleceğini onlar şekillendirirdi. Ama bugün farkında mıyız bilmiyorum; sessiz ve derinden bir ‘güç kayması yaşanıyor.’ Öyle ki şu soruyu artık yüksek sesle sormak zamanın geldiğini düşünüyorum.
‘Dünyayı yönlendirmeye devletler mi, yoksa birkaç küresel teknoloji devleri mi El Atıyor!?...
Artık ‘meydanların’ hareketliliği şehir merkezlerinde devletler eliyle değil; ‘sosyal medyada,’ arama motorlarında, yapay zekâ platFormlarında kuruluyor. Bir ‘tweet’ milyonları etkileyebiliyor, tek bir ‘algoritma;’ seçimleri, ekonomiyi, ‘toplumsal psikolojiyiyönlendirebiliyor.’ Devletlerin yürüyerek ulaştığı yere ‘teknoloji şirketleri’ artık sadece ürün üretmiyor; aynı zamanda dünya insanlarının ‘davranışlarını, tercihlerini ve eğilimlerini depolayan’ devasa bir ‘veri’ akışına hükmediyorlar. Bu ‘veri,’ şirketlere şu imkânları tanıyor: Toplumsal trendleri anlık olarak ‘ölçmek.’ Algoritmalarla bilgi akışını ‘yönlendirmek.’ Kamuoyunun duygusunu ‘şekillendirmek.’ Ekonomik faaliyetlere ‘yön’verebilmek. Politik kampanyalar üzerinde dolaylı ‘etkiler’ oluşturmak. ‘Teknoloji şirketleri’bu yapılara sadece bir güncelleme ile ulaşabiliyor. Peki, kim bunlar?
Bir avuç şirket: ‘Google, Meta, Apple, Amazon, Microsoft, X…’ Hepsi bir araya gelse dünya nüfusundan bile büyük bir ‘etki alanı’ oluşturuyor. Ellerinde ‘veri var; akışları, trendleri, davranışları, hatta geleceğimizi önceden görebilen matematiksel modeller var.’ İşte bu yüzden tartışma büyüyor: ‘Devletlerin kanun koyma gücü mü belirleyici, yoksa şirketlerin algoritma koyma gücü mü?’
‘Gördüğümüz manzara, çağımızın en kritik kavşağıdır.’
Bu kavşakta insanlığa düşen ise şudur: Teknoloji devlerinin gücünü inkâr etmek yerine, onların büyümesini ‘insanı merkez alan’ bir dengeye oturtmak. Çünkü teknoloji iyi bir‘emar, röntgen’ VS. gibi ‘hizmetkâr’ olabilir, ama 2. Dünya savaşında Japonya’ya atılan atom bombası gibi ‘kötü bir efendiye’ dönüşme potansiyelini de içinde taşıyor. ‘Kim bu şirketler?..’
1-Google: Bilginin kapısını elinde tutar. Reklam teknolojileri ve arama motorları için yatırımlar yapan çok uluslu Amerikan şirketidir. Google, 4 Eylül 1998'de Amerikalı bilgisayar bilimcileri Larry Page ve sergey Brin tarafından kuruldu.
2-Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp): Dünya nüfusunun üçte birine erişir. Mark Elliot Zuckerberg Amerikalı bilgisayar programcısı, girişimci ve Metaının (eski ismi Facebookkurucusudur.
3-Apele: Cihaz ve ekosistem gücüyle küresel bağımlılık yaratır. Apele, 2024 itibarıyla ‘391,04 milyar dolar’ cirosuyla dünyanın en büyük bilgi teknolojileri şirketi, dünyanın en büyük akıllı telefon üreticisidir.Steven paul jops; 24 Şubat 1955 - 5 Ekim 2011) Amerikalı bir girişimci. Apple Inc.'in kurucu ortağı, başkanı ve CEO'su olarak bilinir ...
4-Amazon: Amazon:. Bilgi endüstrisindeki ‘En Büyük Beş Şirket’ listesinde bulunmaktadır. Şirket, "dünyanın en etkili ekonomik ve kültürel güçlerinden ‘biri ve ‘dünyanın en değerli markalarından biri’ olarak anılmaktadır. Jeffrey Preston Bezos: 12 Ocak 1964), dünyanın en büyük e-ticaret ve bulut bilişim şirketi olan Amazon'un kurucusu, yönetim kurulu başkanı ve eski başkanı ve CEO'su olarak bilinen Amerikalı bir iş adamıdır.
5-Microsoft: Yazılım ve ‘yapay zekâ’ altyapısının temel taşıdır. ABD merkezli çok uluslu teknoloji şirketidir. Bilgisayar yazılımları, elektronik cihazlar, kişisel bilgisayarlar ve ‘bilişim hizmetleri’ geliştirir, üretir, lisanslar ve satar. Microsoft, 4 Nisan 1975'te Paul Allen ile Bill Gates tarafından kuruldu.
6-X (Twitter): Toplumsal ve ‘politik tartışmaların’ anlık nabzını tutar. Twitter veya 2023'ten beri resmî adıyla X, Amerikan X Corp . şirketi tarafından işletilen çevrimiçi bir Sosyal Meyde ve sosyal ağ hizmetidir.. X 'te kullanıcılar metin, fotoğraf ve video paylaşabilirler. X Corp., Elon Musk tarafından 2023 yılında Twitter, Inc.'nin ardılı olarak kurulan bir Amerikan teknoloji şirketidir. Şirket, Musk'ın sahibi olduğu X Holdings Corp'un tamamına sahip olduğu bir yan kuruluş niteliğindedir.
Bu şirketlerin toplam ekonomik büyüklüğü, ‘birçok devletlerin milli gelirini aşmaktadır.’Bu da onları ekonomik değil, küresel politik aktörlere dönüştürmektedir.
1 Ekim 2025 Pazartesi günü Sonmanşet Gazetesinde çıkan köşe yazım.
Asım Demirkök
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Hikmet Akademisi'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
