Illet/Sebepler Degistiginde Hükümler De Degisir

Müslüman tarihinde ahkamin güncellenmesi ve yenilenmesi (hükümlerin degismesi) ile ilgili önemli tartismalar yasanmistir...
Illet/Sebepler Degistiginde Hükümler De Degisir
Beşir İSLAMOĞLU
Beşir İSLAMOĞLU
Eklenme Tarihi : 26.07.2022
Okunma Sayısı : 1143

Müslüman tarihinde ahkamin güncellenmesi ve yenilenmesi (hükümlerin degismesi) ile ilgili önemli tartismalar yasanmistir. Bunlarin basinda kendilerini akilci, idealist, modernist ve tarihselci olarak görenler gelmektedir.

Esasen isimleri farkli olsa da bu yenilikçi ekoller birbirinden keskin hatlarla ayrilmis degildir. Fikirleri genellikle iç içe geçmistir. Hükümlerin yenilenmesi konusunda birlesmektedirler.

Müslüman dünyasinda tarihselciler basta olmak üzere diger adi geçen ekollerin çikis nedenleri, Bati karsisinda gücünü yitiren Müslümanlari, tarihin çikmazlarindan kurtararak yeniden ayaga kaldirmaktir. Tarihselciler, Kur’an’in indigi zamani ve mevcut toplumsal sartlari göz önünde bulundurarak, Kur'an'in somut olaylara iliskin detaylari irdeleyerek genel ilkeler çikartmayi görev bilmektedirler.

Bazi tarihselcilerin, “Kur’an tarihsel bir hitaptir ve indigi topluma hitap etmistir. Gelecek nesilleri hesaba katmamistir” seklindeki yargilarina katilmak mümkün degildir. Elbette Kur’an, indigi topluma hitap etmistir; ancak Kur’an’in koydugu ilkeler evrenseldir. “Sebebin hususiligi, hükmün umumiligini engellemez” kaidesi, hükümlere tarihsel bakanlar için önemli bir ilke olmalidir. Elbette Kur’an’da birçok hususi/ tarihsel lafizlar/hükümler vardir; ancak o durumda olanlar için yapilmasi gereken is, lafzina ve hususiligine takilmadan verilmek istenen mesaja/ilkeye odaklanmak gerekir. 

Bilindigi gibi, yüz yili askindir Müslüman dünya, Bati karsisinda çesitli alanlarda geri kalarak maglup olmustur. Müslümanlarin, dünya üzerinde yeniden güçlü bir konuma ulasmasi için çözüm önerilerine ihtiyaç vardir. 19. yüz yilin sonlarina dogru çözüm önerileri tartisilmis,  ihya, islah, tecdit gibi olgular gündeme gelmistir. Bu kavramlarin günümüzdeki karsiligi “güncelleme” ve “yenileme”dir.  

Kabul etmek gerekir ki geleneksel fikih, dinamizmini yitirmis,  artik çagimizin ihtiyaçlarina cevap verecek güce ve yetkinlige sahip degildir. Içtihat faaliyeti ile yeni dini hükümleri ortaya çikartmak ve uygulamak için, olgu ve reel durum dikkate alinmalidir. Hükümlerin istinbatinda olgu ve reel durum (konjonktür) dikkate alindiginda ümmetin sorunlari daha kolay çözülmüs olacaktir.

Naslarin belirledigi hedef ve maksada ulasmak için, öncelikle naslarin illetlerini ortaya çikarmak gerekir. Illetleri ortaya çikarildiktan sonra, çagin dinamiklerini dikkate alarak asrin idrakine sunmak gerekecektir. Bunun için yapilmasi gereken is, içtihat faaliyetini harekete geçirmektir. Dolayisiyla geçmiste usul ilminde yer alan  “Mevrid-i nasta içtihada mesag yoktur” kuralinin kaldirilmasi kaçinilmazdir. Içtihat, zaten naslar üzerinde gerçeklesmelidir ki çagin sorunlarina cevap verilmis olsun; aksi takdirde içtihadin bir kiymeti olmayacaktir.

Müslümanlari her alanda yeniden diriltmek istiyorsak, Kur’an hükümlerini tarihin girdabindan çikartip evrensel hale getirmek zorundayiz. Bütün geçmis mirasi kendi kosullarimiz içerisinde yeniden ele alarak degerlendirip “çagin idrakine” sunmakla mükellefiz; ancak geçmis hükümleri ele alirken, hükümlerin illetlerini dikkate almak zorundayiz; çünkü degismesi gereken hükümler oldugu gibi, asla degismemesi gereken hükümler de vardir.

Her seyden önce, iman kapsaminda olan hükümler, maksadi/illeti bilinsin veya bilinmesin degismezlerin basinda gelmektedirler. Allah’in varligi, birligi ve varliklarin yaratilisi ile ilgili hükümler böyledir.

Yine, “evrensel” olan hükümler de hiçbir zaman degismezler. Dürüst davranmak, adaletle hükmetmek, yalan söylememek, adam öldürmemek gibi.

Illeti/maksadi bilinen ve konjonktürün faktörleriyle degisebilen -ekonomik ve sosyal hayatla ilgili- hükümler degistirilerek fonksiyonel hale getirilmelidir. Kabul etmek gerekir ki asirlar önce düzenlenmis olan fikih/hukuk, önemli ölçüde islevsizligini yitirmistir. Dolayisiyla çagin gereklerine göre yenilenmesi kaçinilmazdir. Aksi takdirde dogru sonuçlara varamayiz.

Askerlik, savas, baris, ganimetler, gayri müslimlerle olan iliskiler,  kölelik ve cariyelik, devlet yönetimi, siyaset, ceza, miras ve aile hukuku, kadin erkek iliskileri, hac, zekat ve kurban ilgili hükümler, Namaz ve oruç (hilal gözetleme) gibi vakitlerin zamanlarini belirleme ile ilgili teknik konular, Faiz, ticaret, seyahat vb. hükümler illete bagli hükümlerdir ve konjoktüre uygun degismek zorundadir.

Hükümlerin degismesi gerektigini dile getirdigimiz zaman, bazi arkadaslar, “namaz ve orucu da kaldiracak misiniz” gibi gayri ciddi sorular sormaktadirlar. Bilinmelidir ki Allah’a ve ahiret gününe iman eden hiçbir mümin, Allah’in belirledigi ibadetleri hiçbir zaman yok sayamaz. Yapacagi sey, bu ibadetlerin aslina uygun (hurafesiz) yerine getirilmesini saglamak olmalidir. Bu böyle biline…

Bu paradigmayla hareket edip dini hükümlere yaklastigimizda, hem hükümleri statik durumdan kurtarip dinamik ve fonksiyonel hale getirmis olacagiz, hem de bütün ekollere (akilci, idealist, modernist, tarihselci, gelenekçi vs.) cevap vererek, vasat olana (sagduyuya) çagirmis olacagiz. Bunu basardigimiz takdirde, insanlarimizin sorunlari çözülmüs, kalpleri mutmain olmus olacak ve baska fraksiyonlara geçisleri de önlenmis olacaktir.

Selam ve muhabbetlerimle…  BESIR ISLAMOGLU

Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.

YAZARA AİT BÜTÜN YAZILAR
1 KUR’AN, MESAJLARINI EVRENSEL İLKELER ÜZERİNDEN VERİR2 MÜSLÜMANLARIN EVREN/VARLIK TASAVVURU3 İman Bir İddiadır,İspat İster4 KİME KULLUK EDİYORSANIZ, İMANINIZ ONADIR5 Fazlurrahman Paradigması6 MÜŞKİL AYETLER, ANCAK TE’VİLLE ANLAŞILIR.7 Çağın Dini Konuları Mezheplere Havale Edilemez8 KİTAB’I, KİTAP’TAN ÖĞRENME ZARURETİ9 BİLİM GELİŞTİKÇE, DİN TASAVVURU DA DEĞİŞİR10 Resu ve Kitap ile İlgili Bitmeyen Münakaşalar11 MÜSLÜMANLAR CEHENNEME GİRİP TEKRAR ÇIKACAK MI?12 ESKİ ÇAĞLARIN TASAVVURU İLE KUR’AN ANLAŞILMAZ13 KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ14 Müslüman Geçinenler Nerelerde Yanlış Yaptı?15 Kitle Kültürü Manipülasyondur16 MUHAMMED AS’IN GERÇEK SÜNNETİNİ/YOLUNU, ANCAK KUR’AN’DAN ÖĞRENEBİLİRİZ17 Sorun Dindemi, Dini Yanlış Anlamadamı?18 ALLAH TASAVVURUMUZ, DİN ANLAYIŞIMIZI BELİRLER19 KUR’AN BEŞ TEMEL ÜZERİNE BİNA EDİLMEKTEDİR20 İNSAN OLMANIN ÖLÇÜSÜ,AHLAKTIR.21 GECEYI KADIR YAPAN KURANDIR22 INSAN OLMAK ISTIKAMET ÜZERE OLMAKTIR23 Hesap Vakti Yakindir; Ölümle Baslar24 Seytan Neyimiz Olur?25 Musa (as) Ile Bir Kul Yolculugunda Verilen Mesaj26 Harut Ve Marut Kissasinda Verilen Mesaj27 Cinlerin Mitlestirilmesi (5) 28 Cinlerin Insan Anlaminda Kullanilmasi (4)29 Ayetler Baglaminda Cin Kavrami (3)30 Cin Kavramini Hurafelerden Arindirmak (2)31 Ins ve Cin Terkibi Ne Demektir? (1)32 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (2)33 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (1)34 Insani Kölelestirmek En Agir Suçtur 35 Dua-Kader-Imtihan Iliskisi (Dua kaderi degistirir mi?) 36 Elestirilerde En Büyük Sorun, Ahlaksizliktir37 Kitap'i Dogru Tanimak38 Illet/Sebepler Degistiginde Hükümler De Degisir39 Kurban Sadakasinin Güncellenmesi Zorunludur40 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir Haccin Vakti (Hac Aylari)41 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir 42 Din Ögrenmede Kistas Nedir?43 Kur' an-i Reyi Ile Tefsir Edenler Kafir Olur Mu?44 Tenkit, Bir Tezin Dogrulugu Için Zaruridir; Ancak Cedele Dönüstürülmemelidir45 Dava, Hakka Riayet Etmekle Kazanilir46 Geceyi Kadir Yapan, Kur'an'dir47 Salatin, Namazla Iliskisi Üzerine?48 Kur'an'in Maksat ve Misyonu, Sorun Çözmektir49 Kur'an'da Ne Aradiniz Da Bulamadiniz? 50 Toplumda Allah'in Dini Yerine "Karma? Dinler Tercih Edilmektedir. Siz Hangi Dini Seçtiniz?51 "Kur'an Bize Yeter? Üzerine Yapilan Tartismalar52 Sirk Kosmanin Temel Nedeni, Allah'a Olan Güvensizliktir53 Imanlarina Zulüm Bulastirmayanlar Ancak Güvendedir 54 Haddini Bilmek, Insan Olmanin Temel Sartidir55 Hakikat, Batini Yollarla Ögrenilebilir Mi? 56 Din Üzerinden Yapilan Zulümler57 Zulüm Devam Ediyorsa, Tövbe ve Helallesme Anlamsizdir58 Gençlik Niçin Islam'a Mesafelidir? (Enes Kara ve benzer durumlar üzerine)59 "Kabir Ehlinden Yardim Isteyiniz?! "Allah Ile Beraber Baska Bir Ilah! Öyle MI??60 Kimin Isigiyla Nurlaniyorsunuz?61 Hangi Unsurlar Sirke Götürür?62 Islam, Kisi Odakli Degil, Ilke Odakli Bir Sistemdir 63 Kur'an'in Dogru Anlasilmasina Yönelik Sorun, Zihniyet Sorunudur64 Erdemli Toplum Nasil Olusur?65 Islam’da Ilkeler Kadim ve Bakidir, Içtihat Ise Hadis ve Konjonktureldir66 Siyaseti Dinlestirmek ve Dini Siyasallastirmak Üzerine?67 Sünnete Kimler Daha Baglidir?68 Ehl-i Sünnet Bir Koalisyondur; Homojen Bir Yapi Degildir69 Aliya Izzetbegoviç’i Mütefekkir Kilan Faktörler70 Allah Hakkinda Delilsiz Konusmak, Ona Iftira Atmaktir71 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -2-72 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -1-73 Hak Gaspi, Ibadetlerin Kazancini Tüketir74 Ahlakin Sarti Kaçtir?75 Her Iyi Müslüman, Ayni Zamanda Iyi Insandir76 Kurban Ibadetini (Kurban Etmeden!) Dogru anlamak -2- 77 Hayvanlar Ihtiyaç Üzerine Kesilir; Gelenege Kurban Edilemez -1-78 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -6-79 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -5-80 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Bühtandir -4-81 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Günahtir -3-82 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -2-83 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -1-84 Insan Hayatinin Güvencesi Kisastir85 Insanca Yasamanin Ön Kosulu, Nesil Emniyetidir86 Er Kisi Niyetine87 Buhari’nin ?Camiu’s-Sahih? Adli Eserinin, Kur’an’la Esitlenmesi Çabalari Üzerine88 Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -2-89 Vahiy ve Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -1-90 Güçlünün Yaninda Yer Almak91 Mesafe, Maske ve Temizlik Sadece Coronavirüse Karsi Degil92 Müslümanlar Kimlik Krizi Mi Yasiyor; Yoksa Sahte Kimlik Mi Tasiyor?93 Ibn Rüsd Müktesebatinin Temeli Akildir94 Imam Gazali’yi Dogru Anlamak95 Bilim Gelistikçe Din Tasavvuru Da Degisir96 Dava Sahipleri Nerdesiniz? 97 Sahitlik, (Sehitlik), Hak ve Adaletin Gerçeklesmesi Içindir98 Görevimiz ?Iman Sorgulamak? Degil, Zulmü Sorgulamaktir99 Kaluu Bela Allah Ile Ahitlesmektir. Bakin Nasil!100 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (6)
YORUMLAR
YENİ YORUM YAP
güvenlik Kodu
EDİTÖRDEN
Bizimle sosyal ağlarda bağlantı kurun!