KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ

Kur’an, insan aklına hitap etmektedir. Bu hitabın ana gövdesi muhkemdir; yani lafzı açık ve kolay anlaşılmaktadır. Diğer bir kısmı vardır ki o kısmın lafızları müteşabihtir; o da ancak mecazlar, teşbihler (benzetmeler) ve temsiller yoluyla/araçlarıyla anlaşılabilir.
KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ
Beşir İSLAMOĞLU
Beşir İSLAMOĞLU
Eklenme Tarihi : 19.11.2023
Okunma Sayısı : 821

KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ

Kur’an, insan aklına hitap etmektedir. Bu hitabın ana gövdesi muhkemdir; yani lafzı açık ve kolay anlaşılmaktadır. Diğer bir kısmı vardır ki o kısmın lafızları müteşabihtir; o da ancak mecazlar, teşbihler (benzetmeler) ve temsiller yoluyla/araçlarıyla anlaşılabilir.

 

Bilindiği gibi, bu fizik alemi dışında insan tasavvuru, tahayyülü ve kavrayışı dışında bir alem daha vardır ki Kur’an ona “gayb” alemi demektedir. Duyularımıza kapalı olan bu gayb alemi müteşabihattır, metafiziktir. Müteşabih ve metafizik alem, nitelikleri itibariyle insan kavrayışının ötesinde olduğundan, ancak tecrübelerimiz ve bildiğimiz şeyler üzerinden teşbih ve temsili anlatımlarla kavranabilecektir. 

 

Mevzunun kolay anlaşılabilmesi için (müteşabihlerin temsili/mecazi olarak anlatımlarına) örnekler verelim. Önce Kıssalardan başlayalım.

Kur’an’da pek çok kıssa yer almaktadır. Kur’an’ın amacı, tarih ve tarihsel haberler vermek değildir. Bu kıssaların amacı, öğüt vermek, ibret almak, uyarılarda bulunmak, müjdelemektir. Onun içindir ki kıssalarda hadiselerin zamanı ve mekanı hakkında bilgi verilmemiştir.

 

Kıssalar, genellikle iki kısımdır. Biri tarihseldir, tarihte yaşanan hadiselerle ilgili bilgiler verir. İkincisi de mecazi ve temsili/drama şeklinde ifade edilen edebi anlatımlardır. Şimdi birkaç örnek verelim.

Nuh as’ın tufandan kurtulması, İbrahim as’ın putperestlerle mücadelesi, Lut as’ın ahlaksız kişilere karşı tepkisi, Musa as’ın Firavunla mücadelesi, İsrailoğullarının nankörlükleri, Davud ve Süleyman nebilerin hükümdarlığı, Ashabı kehf adındaki küçük topluluğun tevhidi mücadelesi, Zülkarneyn denilen hükümdarın yecüc ve mecüc (terör örgütü) ile mücadelesi, İsa as’ın çarmıha gerilme teşebbüsleri tarihsel bilgi veren kıssalardır.

 

Temsil ve mecaz olarak ifade edilen kıssalar:

Adem as’ın eşiyle cennete yerleştirilmesi, iblis denen soyut varlıkla karşılaşması, yasak ağaca yaklaşması, cennetten çıkartılması vs. temsili anlatımlardır. Bu kıssalarla ilgili rivayet ve malumat genellikle İsrailiyat kaynaklıdır ve doğru değildir.

 

Yine, iki davacının 99 koyun davasında Davud as’a başvurması (38/23; dağlar ve kuşların Davud’un emrine verilmesi (21/79); Süleyman as’a kuş dili öğretilmesi ve ins-cin ve kuşlardan ordu verilmesi, karıncalarla konuşması (27/17,18); Sebe Melikesi’nin tahtının göz açıp kapanıncaya kadar getirilmiş olması (27/40); İsa as’ın beşikte iken konuşması, çamurdan kuş yapıp canlandırması, körü ve alacalıyı iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi, evlerde yenilenleri ve biriktirilenleri bilmesi (3/49); gibi ifadeler mecazi ve temsili anlatımlardır.

 

Not: Fahrettin Razi’ye göre, İsa beşikte insanlarla konuşmamıştır. Bu temsili bir anlatımdır. Eğer böyle olsaydı, Hristiyanlar bunu bilir ve dillendirirlerdi.

 

Diğer temsil, mecaz ve teşbihler yoluyla anlatımlar:

1.Allah’ın zatına ve fiillerine ilişkin ifadeler müteşabihtir ve ancak temsili anlatımla kavranabilir. “Hiçbir beşeri tasavvur O’nu anlayamadığından” (6/103) O’nun varlığını, ancak evrendeki eserlerini gözlemleme yolluyla kavramaya çalışırız. 

 

Allah’ın arşa istivası (semalara, tahta kurulması), gazabı, laneti, sevgisi, mahşer günü zalimleri cezalandırması, muttakileri nimetlendirmesi vs. beşeri bir terminolojiyle temsili olarak vahyedilmiştir. Başka türlü insanların kavraması güçtür. 

 

Mesela; “Sonra, duman halindeki göğe yöneldi; göğe ve yere “isteyerek veya istemeyerek gelin” dedi. İkisi de isteyerek geldiler.” (41/11) ifadesi, yer ve göğün Allah’ın emrinde olduğunun temsili bir anlatımıdır.

 

2. Cin, melek ve iblis/şeytan soyut ve müteşabih kavramlardır; temsili olarak beyan edilmektedir.

Cin, her türlü gaybi varlık demektir. Melek ve iblis/şeytan da gaybi varlık olduklarından cin kapsamında kabul edilmelidir. Gaybi varlıklar, müteşabihtir ve ancak teşbih ve temsil yoluyla anlaşılabilir.

 

Melekler, iyiliği (hayrı) temsil ettiği için nurdan yaratıldığı ifade edilirken, İblis/şeytan da kötülüğü temsil ettiği için nardan/ateşten yaratıldığı ifade edilmektedir.

Evet, ateşten yaratılmış olması, her türlü kötülüğü simgeleyen temsili anlatımdır.

 

3. Ahiretle ilgili kavramlar (sura üfleme, mahşerde toplanma, kitabını/hesabını alma, Cennet, cehennem vs.) müteşabihtir; ancak dünyadakilerle mukayese edilerek (teşbih ve temsille) anlaşılabilir. Cennet, bu dünyada tecrübe ettiğimiz güzellik, sevgi, barış ve huzur üzerinden sembolik olarak anlatılırken, cehennem de insanın bu dünyada karşılaştığı azap, acı ve perişanlık üzerinden anlatılmaktadır.  

 

Cehenneme “doldun mu”, cehennemin, “daha var mı” diye konuşturulması (50/30); mecazi bir ifadedir.  Bu ifadeler, cehennemin genişliğine işarettir. 

 

Ayrıca Kur’an’da, dabbe, yecüc ve mecüc gibi pek çok kavram vardır ki bu kavramlar, temsili ve mecazi olarak kabul edildiğinde ancak anlam kazanır. 

 

Selam ve sağlık dileklerimle… BEŞİR İSLAMOĞLU 13/11/23

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Hikmet Akademisi'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

 

YAZARA AİT BÜTÜN YAZILAR
1 KUR’AN, MESAJLARINI EVRENSEL İLKELER ÜZERİNDEN VERİR2 MÜSLÜMANLARIN EVREN/VARLIK TASAVVURU3 İman Bir İddiadır,İspat İster4 KİME KULLUK EDİYORSANIZ, İMANINIZ ONADIR5 Fazlurrahman Paradigması6 MÜŞKİL AYETLER, ANCAK TE’VİLLE ANLAŞILIR.7 Çağın Dini Konuları Mezheplere Havale Edilemez8 KİTAB’I, KİTAP’TAN ÖĞRENME ZARURETİ9 BİLİM GELİŞTİKÇE, DİN TASAVVURU DA DEĞİŞİR10 Resu ve Kitap ile İlgili Bitmeyen Münakaşalar11 MÜSLÜMANLAR CEHENNEME GİRİP TEKRAR ÇIKACAK MI?12 ESKİ ÇAĞLARIN TASAVVURU İLE KUR’AN ANLAŞILMAZ13 KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ14 Müslüman Geçinenler Nerelerde Yanlış Yaptı?15 Kitle Kültürü Manipülasyondur16 MUHAMMED AS’IN GERÇEK SÜNNETİNİ/YOLUNU, ANCAK KUR’AN’DAN ÖĞRENEBİLİRİZ17 Sorun Dindemi, Dini Yanlış Anlamadamı?18 ALLAH TASAVVURUMUZ, DİN ANLAYIŞIMIZI BELİRLER19 KUR’AN BEŞ TEMEL ÜZERİNE BİNA EDİLMEKTEDİR20 İNSAN OLMANIN ÖLÇÜSÜ,AHLAKTIR.21 GECEYI KADIR YAPAN KURANDIR22 INSAN OLMAK ISTIKAMET ÜZERE OLMAKTIR23 Hesap Vakti Yakindir; Ölümle Baslar24 Seytan Neyimiz Olur?25 Musa (as) Ile Bir Kul Yolculugunda Verilen Mesaj26 Harut Ve Marut Kissasinda Verilen Mesaj27 Cinlerin Mitlestirilmesi (5) 28 Cinlerin Insan Anlaminda Kullanilmasi (4)29 Ayetler Baglaminda Cin Kavrami (3)30 Cin Kavramini Hurafelerden Arindirmak (2)31 Ins ve Cin Terkibi Ne Demektir? (1)32 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (2)33 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (1)34 Insani Kölelestirmek En Agir Suçtur 35 Dua-Kader-Imtihan Iliskisi (Dua kaderi degistirir mi?) 36 Elestirilerde En Büyük Sorun, Ahlaksizliktir37 Kitap'i Dogru Tanimak38 Illet/Sebepler Degistiginde Hükümler De Degisir39 Kurban Sadakasinin Güncellenmesi Zorunludur40 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir Haccin Vakti (Hac Aylari)41 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir 42 Din Ögrenmede Kistas Nedir?43 Kur' an-i Reyi Ile Tefsir Edenler Kafir Olur Mu?44 Tenkit, Bir Tezin Dogrulugu Için Zaruridir; Ancak Cedele Dönüstürülmemelidir45 Dava, Hakka Riayet Etmekle Kazanilir46 Geceyi Kadir Yapan, Kur'an'dir47 Salatin, Namazla Iliskisi Üzerine?48 Kur'an'in Maksat ve Misyonu, Sorun Çözmektir49 Kur'an'da Ne Aradiniz Da Bulamadiniz? 50 Toplumda Allah'in Dini Yerine "Karma? Dinler Tercih Edilmektedir. Siz Hangi Dini Seçtiniz?51 "Kur'an Bize Yeter? Üzerine Yapilan Tartismalar52 Sirk Kosmanin Temel Nedeni, Allah'a Olan Güvensizliktir53 Imanlarina Zulüm Bulastirmayanlar Ancak Güvendedir 54 Haddini Bilmek, Insan Olmanin Temel Sartidir55 Hakikat, Batini Yollarla Ögrenilebilir Mi? 56 Din Üzerinden Yapilan Zulümler57 Zulüm Devam Ediyorsa, Tövbe ve Helallesme Anlamsizdir58 Gençlik Niçin Islam'a Mesafelidir? (Enes Kara ve benzer durumlar üzerine)59 "Kabir Ehlinden Yardim Isteyiniz?! "Allah Ile Beraber Baska Bir Ilah! Öyle MI??60 Kimin Isigiyla Nurlaniyorsunuz?61 Hangi Unsurlar Sirke Götürür?62 Islam, Kisi Odakli Degil, Ilke Odakli Bir Sistemdir 63 Kur'an'in Dogru Anlasilmasina Yönelik Sorun, Zihniyet Sorunudur64 Erdemli Toplum Nasil Olusur?65 Islam’da Ilkeler Kadim ve Bakidir, Içtihat Ise Hadis ve Konjonktureldir66 Siyaseti Dinlestirmek ve Dini Siyasallastirmak Üzerine?67 Sünnete Kimler Daha Baglidir?68 Ehl-i Sünnet Bir Koalisyondur; Homojen Bir Yapi Degildir69 Aliya Izzetbegoviç’i Mütefekkir Kilan Faktörler70 Allah Hakkinda Delilsiz Konusmak, Ona Iftira Atmaktir71 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -2-72 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -1-73 Hak Gaspi, Ibadetlerin Kazancini Tüketir74 Ahlakin Sarti Kaçtir?75 Her Iyi Müslüman, Ayni Zamanda Iyi Insandir76 Kurban Ibadetini (Kurban Etmeden!) Dogru anlamak -2- 77 Hayvanlar Ihtiyaç Üzerine Kesilir; Gelenege Kurban Edilemez -1-78 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -6-79 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -5-80 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Bühtandir -4-81 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Günahtir -3-82 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -2-83 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -1-84 Insan Hayatinin Güvencesi Kisastir85 Insanca Yasamanin Ön Kosulu, Nesil Emniyetidir86 Er Kisi Niyetine87 Buhari’nin ?Camiu’s-Sahih? Adli Eserinin, Kur’an’la Esitlenmesi Çabalari Üzerine88 Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -2-89 Vahiy ve Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -1-90 Güçlünün Yaninda Yer Almak91 Mesafe, Maske ve Temizlik Sadece Coronavirüse Karsi Degil92 Müslümanlar Kimlik Krizi Mi Yasiyor; Yoksa Sahte Kimlik Mi Tasiyor?93 Ibn Rüsd Müktesebatinin Temeli Akildir94 Imam Gazali’yi Dogru Anlamak95 Bilim Gelistikçe Din Tasavvuru Da Degisir96 Dava Sahipleri Nerdesiniz? 97 Sahitlik, (Sehitlik), Hak ve Adaletin Gerçeklesmesi Içindir98 Görevimiz ?Iman Sorgulamak? Degil, Zulmü Sorgulamaktir99 Kaluu Bela Allah Ile Ahitlesmektir. Bakin Nasil!100 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (6)
YORUMLAR
YENİ YORUM YAP
güvenlik Kodu
EDİTÖRDEN
Bizimle sosyal ağlarda bağlantı kurun!