Ibn Rüsd Müktesebatinin Temeli Akildir

Geçen hafta Imam Gazali’yi kisaca tanitmaya çalistik...
Ibn Rüsd Müktesebatinin Temeli Akildir
Beşir İSLAMOĞLU
Beşir İSLAMOĞLU
Eklenme Tarihi : 5.04.2021
Okunma Sayısı : 1175

Geçen hafta Imam Gazali’yi kisaca tanitmaya çalistik. Bu hafta da Gazali’ye “tehafütü tehafüti’l felasife” adli eseriyle reddiye yazan ve hem Islam dünyasini ve hem de Avrupa fikriyatini büyük ölçüde etkileyen Ibni Rüsd’ün paradigmasi (felsefesi) üzerinde kisaca duracagiz.

Muhammed bin Ahmed bin Rüsd, 1126 yilinda Kordoba’da dogdu. (1198 yilinda, 72 yasinda Fas’ta vefat etti.) Dedesi ve babasi kadi/hakim olunca, (Kordoba’da) kendisi erken yaslarda ilim tahsiline basladi ve yüksek zekasi ve kavrayisi ile herkesin dikkatini çekti. Fikih, hadis, felsefe, kelam, tip, matematik, tabiat ilimleri, siyaset okudu. Filozofluk yaninda kadilik ve tabiplikte de ün yapti.

Ibn Rüsd’e göre insan, akli sayesinde insandir ve tüm varliklardan üstündür. Akilli olmasi ona büyük imkan saglamaktadir. Onun için aklini kullanarak varliktaki düzeni düsünüp anlamaya çalismasi, yaratilisinin amacidir. Bunun için de dogru bilgi, dogru eylem ve öncesinde de saglam bir zihniyet ve yönteme ihtiyaç vardir. 

Ibni Rüsd, akli merkeze alarak kiyas ve tevil yöntemini kullanarak yol almaya çalisan bir düsünürdür. Ona göre vahiy ile akil uyum halindedir. Bu uyum, ya dogrudan ayetlerin zahirinden anlasilan mana ile veya hakikatin birligi ilkesine dayali olarak yapilan te’villerle gerçeklesir. Hakikat tek olduguna göre dini söylem ile felsefi söylem arasindaki farklilik, hakikatin anlatilmasi ve açiklanmasi noktasinda her ikisinin dayandigi ilkeler ve kullandigi yöntemlerden kaynaklanmaktadir.

Ibn Rüsd’e göre, hakikat hakikate zit olmayacagina göre, akilla elde edilen bilgi ve delillerle, vahiy yoluyla elde edilen bilgi ve deliller asla birbirine ters düsmez. Ikisi birbirinin destekler. Aklin onayladigini veya ret ettigini, vahiy iptal etmez, destekler.

Ibni Rüsd’e göre vahiy ile akli, din ile felsefeyi karsi karsiya getirip çatistirmak, kavga ettirmek, hakikat adina kabul edilir bir durum degildir; çünkü Islam’da din, akil, hikmet, hakikat, seriat, ilim ve bilim ayrimi yoktur. Bu ayrimi yapanlar, Islam’a, dolayisiyla Müslümanlara büyük zarar vermektedirler. Müslümanlarin pek çok alanda geride kalmasinin temel nedeni de budur. 

Ibn Rüsd, din ve felsefe iliskisini ele alirken sunu söyler: Felsefenin amaci, var olanlar üzerinde düsünmek ve onlari Allah’in varligina delaletleri bakimindan incelemektir. Kur’an’da geçen i’tibar, nazar, teakkul, tefekkür, tefakkuh gibi kavramlar da dinin dogru bir sekilde anlasilmasini kolaylastiran unsurlardir. Zaten dinin amaci, Allah’i ve bütün yaratilanlari burhana dayanarak bilinmesini ve dogru bir sekilde anlasilmasini saglamaktir. Onun için de kiyas metodunu te’vil yoluyla çalistirmaktan baska çare yoktur.

Ibn Rüsd, “Rabbinin yoluna hikmet ve güzel ögütle davet et; onlarla en güzel sekilde tartis” (Nahl 125) ayetini esas alarak, insan iliskilerinde hikmet, ögüt ve cedel yöntemlerinin kullanilmasi gerektigini söyler. Ona göre akil, burhan yöntemini kullanir; vahiy ise, hem akla, hem hayale ve hem de hisse hitap eder; dolayisiyla o, akil yürütme (burhan), diyalektik (cedel) ve retorik (hitabet) yönteminin üçünü birden kullanarak sonuca varmaya çalisir.

Burhana dayali akil yürütme belirli bir varlik hakkinda, belirli bir bilgi sagladigi gibi, din de ayni varlik hakkinda ya bilgi verir veya o konuda bir sey söylemez. Sayet burhanin verdigi bilgi ile dinin verdigi bilgi birbirine ters düserse, tek çözüm dinin verdigi bilgiyi te’vil etmektir. (dogru anlasilmasini saglamaktir)

Ibn Rüsd’e göre Allah’in sifatlari ve Allah’a yön, mekan ve organ isnat eden ayetler hakkinda akil yürütmek faydasizdir. Mahiyetleri bilinemez; zira Allah, göklerin ve yerin nurudur.

Ibn Rüsd’ün düsünce ve metodu, Islam dünyasindan ziyade Avrupa Hiristiyanligini sarsmis ve iki karsit gruba ayirmistir. Bir grup, akli ve bilimi öne çikartirken, diger grup da dini öne çikartarak akli mahkum etmeye çalismistir. Akli ve bilimi esas alan Batili bilim adamlari, Ibni Rüsd’ün eserlerinden yararlanarak/etkilenerek “Ibn Rüstçülük hareketi” diye bir hareket baslattilar ve Avrupa’da modern bilim ve düsüncenin (Rönesans) olusumunda etkili oldular.

Ibn Rüsd’ün düsüncesi ve metodu kendi dönemini ve daha sonra Bati dünyasini büyük ölçüde (müsbet anlamda) etkiledigi halde, Gazali ile giristigi “tahaffüt” (tutarsizlik) tartismalarinda Osmanli ulemasinin –maalesef- Gazali’den yana tavir alip burhani devre disi birakmasi, Ibn Rüsd’ün düsünce ve metodunun Islam dünyasinin gelismesine katki saglamasini engellemistir. (Kay. Islam Ansk.)

Tezim o dur ki Islam dünyasinin gelismesini, ilim/bilimde ilerlemesini ve adalet üzere hareket etmesini istiyorsak, burhana dayali müktesebattan (mesela, Ibni Rüsd’den) yararlanmaktan, vahyin ve aklin rehberliginde “hikmet” merkezli hareket etmekten baska çaremiz yoktur. Aksi takdirde Islam dünyasi olarak ne gelisme kaydedebiliriz ne de adaleti saglayabiliriz.

“Allah, hikmeti diledigine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayir verilmis demektir. Ancak aklini kullananlar düsünüp ögüt alirlar.” (Bakara 269)

Selam ve muhabbetlerimle…

Besir ISLAMOGLU

(Bu yazida yer alan fikirler yazara aittir. Hikmet Akademisi’nin bakis açisini yansitmayabilir.)

 

YAZARA AİT BÜTÜN YAZILAR
1 Resu ve Kitap ile İlgili Bitmeyen Münakaşalar2 MÜSLÜMANLAR CEHENNEME GİRİP TEKRAR ÇIKACAK MI?3 ESKİ ÇAĞLARIN TASAVVURU İLE KUR’AN ANLAŞILMAZ4 KUR’AN’IN DOĞRU ANLAŞILMASINDA MECAZ, TEŞBİH VE TEMSİLİN ÖNEMİ5 Müslüman Geçinenler Nerelerde Yanlış Yaptı?6 Kitle Kültürü Manipülasyondur7 MUHAMMED AS’IN GERÇEK SÜNNETİNİ/YOLUNU, ANCAK KUR’AN’DAN ÖĞRENEBİLİRİZ8 Sorun Dindemi, Dini Yanlış Anlamadamı?9 ALLAH TASAVVURUMUZ, DİN ANLAYIŞIMIZI BELİRLER10 KUR’AN BEŞ TEMEL ÜZERİNE BİNA EDİLMEKTEDİR11 İNSAN OLMANIN ÖLÇÜSÜ,AHLAKTIR.12 GECEYI KADIR YAPAN KURANDIR13 INSAN OLMAK ISTIKAMET ÜZERE OLMAKTIR14 Hesap Vakti Yakindir; Ölümle Baslar15 Seytan Neyimiz Olur?16 Musa (as) Ile Bir Kul Yolculugunda Verilen Mesaj17 Harut Ve Marut Kissasinda Verilen Mesaj18 Cinlerin Mitlestirilmesi (5) 19 Cinlerin Insan Anlaminda Kullanilmasi (4)20 Ayetler Baglaminda Cin Kavrami (3)21 Cin Kavramini Hurafelerden Arindirmak (2)22 Ins ve Cin Terkibi Ne Demektir? (1)23 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (2)24 Tasavvuf Ilmi Ve Tarikat Dinciligi (1)25 Insani Kölelestirmek En Agir Suçtur 26 Dua-Kader-Imtihan Iliskisi (Dua kaderi degistirir mi?) 27 Elestirilerde En Büyük Sorun, Ahlaksizliktir28 Kitap'i Dogru Tanimak29 Illet/Sebepler Degistiginde Hükümler De Degisir30 Kurban Sadakasinin Güncellenmesi Zorunludur31 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir Haccin Vakti (Hac Aylari)32 Hac Ibadetini Güncellemek, Zarurettir 33 Din Ögrenmede Kistas Nedir?34 Kur' an-i Reyi Ile Tefsir Edenler Kafir Olur Mu?35 Tenkit, Bir Tezin Dogrulugu Için Zaruridir; Ancak Cedele Dönüstürülmemelidir36 Dava, Hakka Riayet Etmekle Kazanilir37 Geceyi Kadir Yapan, Kur'an'dir38 Salatin, Namazla Iliskisi Üzerine?39 Kur'an'in Maksat ve Misyonu, Sorun Çözmektir40 Kur'an'da Ne Aradiniz Da Bulamadiniz? 41 Toplumda Allah'in Dini Yerine "Karma? Dinler Tercih Edilmektedir. Siz Hangi Dini Seçtiniz?42 "Kur'an Bize Yeter? Üzerine Yapilan Tartismalar43 Sirk Kosmanin Temel Nedeni, Allah'a Olan Güvensizliktir44 Imanlarina Zulüm Bulastirmayanlar Ancak Güvendedir 45 Haddini Bilmek, Insan Olmanin Temel Sartidir46 Hakikat, Batini Yollarla Ögrenilebilir Mi? 47 Din Üzerinden Yapilan Zulümler48 Zulüm Devam Ediyorsa, Tövbe ve Helallesme Anlamsizdir49 Gençlik Niçin Islam'a Mesafelidir? (Enes Kara ve benzer durumlar üzerine)50 "Kabir Ehlinden Yardim Isteyiniz?! "Allah Ile Beraber Baska Bir Ilah! Öyle MI??51 Kimin Isigiyla Nurlaniyorsunuz?52 Hangi Unsurlar Sirke Götürür?53 Islam, Kisi Odakli Degil, Ilke Odakli Bir Sistemdir 54 Kur'an'in Dogru Anlasilmasina Yönelik Sorun, Zihniyet Sorunudur55 Erdemli Toplum Nasil Olusur?56 Islam’da Ilkeler Kadim ve Bakidir, Içtihat Ise Hadis ve Konjonktureldir57 Siyaseti Dinlestirmek ve Dini Siyasallastirmak Üzerine?58 Sünnete Kimler Daha Baglidir?59 Ehl-i Sünnet Bir Koalisyondur; Homojen Bir Yapi Degildir60 Aliya Izzetbegoviç’i Mütefekkir Kilan Faktörler61 Allah Hakkinda Delilsiz Konusmak, Ona Iftira Atmaktir62 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -2-63 Resulullah As’dan Sonra Yasanan Hadiseler, Onun Mesajini (Yolunu) Degistirmistir/Saptirmistir -1-64 Hak Gaspi, Ibadetlerin Kazancini Tüketir65 Ahlakin Sarti Kaçtir?66 Her Iyi Müslüman, Ayni Zamanda Iyi Insandir67 Kurban Ibadetini (Kurban Etmeden!) Dogru anlamak -2- 68 Hayvanlar Ihtiyaç Üzerine Kesilir; Gelenege Kurban Edilemez -1-69 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -6-70 Kur’an’in Hükümlerinde Tahrifat Yapmak, ?Dine Karsi Din? Uydurmaktir -5-71 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Bühtandir -4-72 Dinde Tahrifat Yapmak, Apaçik Bir Günahtir -3-73 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -2-74 Dinleri Ile Ilgili Uydurduklari Kendilerini Aldatmisti -1-75 Insan Hayatinin Güvencesi Kisastir76 Insanca Yasamanin Ön Kosulu, Nesil Emniyetidir77 Er Kisi Niyetine78 Buhari’nin ?Camiu’s-Sahih? Adli Eserinin, Kur’an’la Esitlenmesi Çabalari Üzerine79 Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -2-80 Vahiy ve Akilla Temellendirilmeyen Iman, Koftur -1-81 Güçlünün Yaninda Yer Almak82 Mesafe, Maske ve Temizlik Sadece Coronavirüse Karsi Degil83 Müslümanlar Kimlik Krizi Mi Yasiyor; Yoksa Sahte Kimlik Mi Tasiyor?84 Ibn Rüsd Müktesebatinin Temeli Akildir85 Imam Gazali’yi Dogru Anlamak86 Bilim Gelistikçe Din Tasavvuru Da Degisir87 Dava Sahipleri Nerdesiniz? 88 Sahitlik, (Sehitlik), Hak ve Adaletin Gerçeklesmesi Içindir89 Görevimiz ?Iman Sorgulamak? Degil, Zulmü Sorgulamaktir90 Kaluu Bela Allah Ile Ahitlesmektir. Bakin Nasil!91 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (6)92 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (5)93 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (4)94 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (3)95 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (2)96 Zekât Kurumunun Güncellenmesi (1)97 Dini 21. Asrin Akliyla Anlamak / Yorumlamak
YORUMLAR
M. Cihad ULUÇ
18.4.2021 00:33
Allah razi olsun, Ibni Rüsdü ve Hakikat ile Aklin iltizamini çok daha güzel anladik hocam ...

YENİ YORUM YAP
güvenlik Kodu
EDİTÖRDEN
Bizimle sosyal ağlarda bağlantı kurun!