Gösteri Toplumu

1967 yılında yayımlanan "Gösteri Toplumu"1 şöyle bir alıntı ile başlar: Çağımızın, tasviri nesneye, kopyayı aslına, temsili gerçekliğe, dış görünüşü öze tercih ettiğinden kuşku yoktur… Çağımız için kutsal olan tek şey yanılsama, kutsal olmayan tek şey ise hakikattir. Dahası, hakikat azaldıkça ve yanılsama çoğaldıkça çağımızın gözünde kutsal olanın değeri artar, öyle ki bu çağ açısından yanılsamanın had safhası, kutsal olanın da had safhası'dır. (Feuerbach, Hıristiyanlığın Özü)
Gösteri Toplumu
Ümit AKTAS
Ümit AKTAS
Eklenme Tarihi : 7.09.2024
Okunma Sayısı : 97

Gösteri Toplumu

1967 yılında yayımlanan "Gösteri Toplumu"1 şöyle bir alıntı ile başlar:

Çağımızın, tasviri nesneye, kopyayı aslına, temsili gerçekliğe, dış görünüşü öze tercih ettiğinden kuşku yoktur… Çağımız için kutsal olan tek şey yanılsama, kutsal olmayan tek şey ise hakikattir. Dahası, hakikat azaldıkça ve yanılsama çoğaldıkça çağımızın gözünde kutsal olanın değeri artar, öyle ki bu çağ açısından yanılsamanın had safhası, kutsal olanın da had safhası'dır.

 

(Feuerbach, Hıristiyanlığın 

Guy Debord'a göre gösteri, günümüz toplumunun asıl üretimidir.

Gösteri, bizzat kendisi için gelişen iktisattan başka bir şey değildir.

Bu mantık insanları var olmaktan sahip olmaya ve oradan ise görünmeye, yani ne olursa olsun kabilinden bir etkinleşmeye doğru sürükler: Göründüğün kadar varsın.

Gerçeklik gösteri içinde birdenbire belirir; gösteri ise gerçekliğin. Bu karşılıklı yabancılaşma, var olan toplumun özü ve dayanağıdır… Altüst edilmiş bu dünyada ise doğru, sadece bir yanlışlık ânıdır.

Gösteri salt biçimdir, imajdır ve insani olan diyaloğa karşıdır.

Bir şeyi paylaşma değil, dayatma çabası içindedir.

Modern endüstriye dayanan toplum, rastlantısal ya da yüzeysel olarak gösterisel değil, temelde gösteri yanlısı'dır. Hâkim iktisadın imajı olan gösteride amaç hiçbir şey, gelişme ise her şeydir. Gösteri, kendinden başka hiçbir şeye varmak istemez.


Bunun varacağı yer ise albenili görüntülerin pekiştirdiği bir bayağılaşma ve sıradanlaşmadır.

Gösteri dünyası kültürü olduğu gibi dini de anlamaya ve açıklamaya çalışmaz; biçimselleştirerek dünyevileştirir; görüntüler ve tatminler dünyası haline getirir.

Sözgelimi hem mabet hem de müze haline getirilen Ayasofya ile çift yüzlü bir imge yaratır.

Son model makam aracı ile gelinen cuma namazına kılıçla çıkılırken, ne geçmiş ihya edilir ne de geleceğe dair bir mesaj vardır.

Amaçlanan, tıpkı reklam sloganında olduğu gibi "ânı yaşa"maktan ibarettir.

"En modern olanın aynı zamanda en arkaik olması" ise buna ayrı bir tat katar.

Gösteri dünyası açısından iletişim, doğrudan bir propaganda aracı ve fırsatıdır.

Günümüzün iletişim araçları, Goeblels'e ve onun araçlarına taş çıkartırcasına propagandayı kesintisiz bir faaliyet haline getirmiştir.

Öyle ki herkesin televizyonlarının karşısında olduğu akşam haberlerinde birdenbire tüm televizyonlardaki yayınlar "Sayın Başkan"a bağlanarak, bu kutsal iletişim saati zorunlu bir propaganda faaliyetine dönüşür.

O anda kendinizi adeta distopik bir filmin o ürkütücü "Yüce Başkan" imgesinin karşısında bulursunuz.

Öyle ki hiçbir yere kaçabilme ihtimaliniz yoktur.

Hangi kanalı açsanız hep aynı ürkünç imgeyle karşılaşırsınız.

Gözlerinizi yummanız bile sizi bu kâbustan kurtaramaz.

Yapabileceğiniz tek şey televizyonu kapatmaktır.

Ama bu bile o mahut imgeden kurtulmanıza yetmez.

En ezici yüzeysel tezahürleri olan 'kitle iletişim araçları'nın sınırlı görünümü altında ele alınan gösteri, basit bir aletler toplamı olarak toplumu istila ediyormuş gibi görünse bile bu aletler aslında hiç de yansız değildir, aksine bizzat gösterinin bütüncül öz devinimine elverişli olan araçlardır.


Sözgelimi seçim süreçlerinde dolaşıma sokulan uçak gemisi, astronot, petrol ve doğalgaz sondaj kuleleri, İHA'lar ve SİHA'lar.

Veya Kıbrıs'ın kurtuluş günündeki merkezinde "başkan"ın siluetinin göründüğü ve sesinin yankılandığı fondaki uçaklar ve gemilerin gösterileri.

Bunlar bir iletişim değil, bir iletişim tahakkümüdür. 

Toplumsal işbölümünün kurumsallaşması ve sınıfların oluşumu ilk kutsal seyirliği, her iktidarı başlangıçtan itibaren gizleyen mitsel düzeni oluşturmuştur. Kutsal olan, efendilerin çıkarlarına uygun düşen kozmik ve ontolojik buyruğu doğrulamıştır, toplumun yapamadığı şeyi açıklamış ve şiirselleştirmiştir.


Sadece şiirsellik değil elbette; ibadetin bile araçsallaştırıldığı bir fütursuzluk, cami kürsülerini, siyasal gösterinin eksik olanı tamamladığı ve yitirilmiş olanın bulunduğu o parçayı ikamesi için kullanır.

Manevi olanın o içsel ve saklı tutulması gereken yanının üzerinde patlayan flaşlar, Allah'la aranızda tutulması gereken ilişkiyi bir anda politik bir gösterinin bir aracı haline getirir.

Cenazeler ve yas haliniz bile bu tasalluttan kurtulamadığınız bir gösterinin baskısı altındadır.

Huzurun imgeselleştirildiği bir söylemsel tını, her şeyi hep aynı görüntüye, başımızın üstünde dalgalanan o güce yaslar.

Ama herkesin böylesine değişmez bir imajı benimsemesi, hâlâ geniş ölçüde birleştirici bir koşul olarak algılanan gerçek toplumsal etkinliğin sefaletinin hayali bir biçimde sürdürülüşünün ortak kabulünden başka bir anlam taşımaz.


Oysa bilge kral olarak yaftalanarak bu tip bir gösteri dünyasına jenerik kılınmak istenen Aliya İzzetbegoviç, partisinin kuruluş toplantısında, salonun kendi posterleriyle donatılmasını hoş karşılamamıştır.

Bu, bizim geleneğimize uygun değildir çünkü.

Yine savaş esnasında bir gün, cuma namazına geç geldiği için namazını caminin dışında, karların üzerinde kılmıştır.

Kendisini içeriye buyur edenleri ise, "Beni bir diktatöre mi çevirmek istiyorsunuz?" diye reddetmiştir.

Gösteri dünyasında asıl faal olan, kafeler ve AVM'lerdir.

Bu görüntünün maskelediği "faaliyetsizlik ise bizzat üretimin rasyonelliğinin bir ürünüdür." 

Dolayısıyla bu faaliyetsizliğin yarattığı serbesti hiçbir zaman insanları özgürleştirecek bir çığıra da yol açmaz; tam aksine tüketici bir aylaklar sürüsünü çoğaltır.

Bir başka faaliyetsizlik alanı olan hapishanelerin görünmezleştirilmesi gibi, üretimsel faaliyetler de giderek görünmez bir hale gelir.

Olan biteni bize duyuran sadece istatistiki rakamlar ve sıradan insanların başını döndüren, onu şeyleştiren görüntülerdir.

İnsanların bir başkasının yüzüne bakmadığı ve konuşmadığı bir kültürellikte etkin olan, kameralardaki uzak ve imgesel yüzlerdir.

Bir mırıltının yayıldığı ekranlardaki yansıma sadece görüntünün, yabancılığın yansımasıdır.  

İnsanın şeyleştiği bu iletişimsel bolluk dünyasındaki "gösteri, bu yeni dünyanın haritasıdır."

Adımlarını sanal bir zemine basan izleyici, yurtsuz olduğu kadar ruhsuz bir dünyanın da izleyicisidir.  

Anlayamadığı ve nüfuz edemediği bir dünyada önüne sürülen nesnelere tâbi kılınan birey, sahte bir imgeler ve görüntüler çokluğunda boğularak pasif bir tüketici haline gelir.

Kendilerini ve dolayısıyla da düşünsel yetkinliklerini tam olarak tamamlayamadan bürokratik bir temsiliyete kapılanan entelektüellerin yapabildikleri yegâne şey ise yamandıkları iktidarı meşrulaştırmak için düşünsel maharetlerini ortaya dökmek, bürokratik temsili laf cambazlığıyla renklendirmektir.

Bunların ilk örneklerinden olan "Lukâcs, bu yüzyılın bütün entelektüellerini yargılayan temel kuralı en iyi doğrulayan kişidir: Onların saygı duydukları şey, kendi aşağılık gerçekliklerinin tam ölçüsüdür."

Ezkaza peyda olan kimi devrimci girişimler ise peygamberlerin değil de tiranların ayak izlerine basınca, "mesihçilik, mit alanında değil tarihsel dünyada yayılır… Mesihçilik, dini dili son kez kullanan devrimci sınıf mücadelesidir…"

Ama o da salt bir sınıfsal egemenlik mücadelesi olarak kalır; insanlığın kurtuluşu mücadelesi değil.

Oysa kelimenin tam anlamıyla bir devrimci girişim, sınıf ırkçılığını olduğu kadar etnik ve dinsel ırkçılıkları da aşabilmelidir.

İşlevi tarihi kültür içinde unutturmak olan gösteri, modernist araçlarının sahte-yeniliklerinde kendi özünü oluşturan bir stratejiyi uygular.


Taklidin asallaştığı bir dünyada şehirlerin her yanı birbirinin taklidi olduğu gibi şehirler de birbirinin taklididir.

Piramidal siyasal mimarinin tepesinde yer alan otokrattan itibaren tüm satha yayılan bir taklit iştiyakı, tüm toplumun ruhuna işlemiştir.

Bu her yerde aynı olan işleyiş, cemaatsiz bir yeniden yapılandırma tasarısıdır.


Oysa kelimenin tam anlamıyla cemaat, her ne olursa olsun farklı ve sahici bir topluluktur.

Şehir yani mimari de işte bu farklılıklar kümelerince inşa edilmesi gereken kendine özgü mekânlardan oluşmalıdır.

Ne var ki gökdelen mimarisi, özünde yatay olan bu farklılaşma arzusunu öldürerek, yerini dikey bir hoyratlığa, ezici bir ihtişama bırakır.

Burada ise önemli olan şehri oluşturacak yerleşkeler değil, yaşayanları görünmez kılacak olan kapasitedir.

Gösteri toplumu trajik olanın dahi bir gösteriye dönüş(türül)düğü, kitle aldatma mevzuatının bir parçası haline ge(tiri)ldiği bir toplumdur.

Orada acılarla sevinçler sadece biçimsel algılardır. İktidar çevreleri içinse bu, sadece usturuplu kullanıldığında yararlı olacak araçlardır.

Yas ve şenlik, matem ve bayram, aynı tutumun farklı yüzleri ve hatta araçlarıdır.

Önemli olan bunların kullanışlılığı ve etkililiğidir. Orada darbe ile deprem, cenaze ile düğün, bayram ile savaş eş biçimli girdilerdir.

"Ürün"ün kıymeti ise "çıktı"dadır. Yani inovasyon, lansman, destinasyon, perFormans, konsept gibi yabancılığı ölçüsünde etkili olan sözcükler veya izlenme, tıklanma ve aldanmaların sayısallığıdır. Sözün ağırlığı ise hakikatinde değil, aldatıcılığındadır.

Oysa kimi için şenlik olan bu gösteriler ya da vukuatlar, kimi içinse bir trajedi, yas ve ıstıraptır.

Yazının orjinali için bakınız:https://www.indyturk.com/node/744625/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/g%C3%B6steri-toplumu

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Hikmet Akademisi'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

YAZARA AİT BÜTÜN YAZILAR
1 Gösteri Toplumu2 Göçmenler, köylüler ve madenler3 Trajik bir mesele olarak Filistin ve soytarılar4 Taha Abdurrahman5 Sörfçü ve göçebe6 Dayanışma ve kapitalistleşme7 Doğru soruları soramamak8 Göçmenler, kitleler ve linç kültürü9 Filistin direnişi ve sivil itaatsizlik10 Siyasal ahlak11 Fırtına öncesi sessizlik12 Her Dem Yeni Doğarız13 Nükleer silahlanma ve güç zehirlenmesi14 Adalet ve Hakkaniyete Dair15 Yollar ve tarihsicilik16 İhtişam ve sefalet17 İbrahim ve Odysseus18 Yoksullaşma tepkisi, Gazze öfkesi19 VİCDAN MAHKEMESİ20 Yaşama Sevinci21 Heterotopik bir mücadele alanı olarak başörtüsü22 Adaletin dağıtımı, dağıtımın adaleti23 Humeyni, devrim ve velayet-i fakihlik meselesi (2)24 Humeyni, devrim ve velayet-i fakihlik meselesi (1)25 Dilde yurtlanmak (1)26 Fair Play27 Neden28 Siyasal ihtiras29 FİLİSTİN VE HAC30 Sömürgecilik ve maduniyet31 Osmanlı ve cumhuriyet32 KURU OTLAR VE TAŞRA33 Sınırlarda dolaşmak34 İSRAİL35 Gazze'de dile gelen36 Filistin direnişi ve Hamas37 Yeni sömürgecilik38 Savaş ve barış39 Aykırı bir muhafazakâr: Heidegger40 Gandi ve şiddet dışı direniş41 Politikacı, göçmen ve şair42 Nietzsche, Tolstoy ve iyilik43 Trajedinin felsefesi: Dostoyevski ve Nietzsche44 Dini Anarşizim45 Jean Paul Sartre ve özgürlük46 Madunun dili, öfkesidir47 Göçebe tutum48 İttihatçılık ve demokrasi49 Boyun eğmeyen hayalperest: Franz Kafka50 Yollara çıkma vakti51 Müslümanlar, ahlak ve Avrupa52 Islam ve çagdaslik gerilimi53 Islamciligin sagcilasmasi ve ayrilan yollar54 ORUÇLA GELEN55 Pastorallik Fikri ve Raiyetten Insaniyete Dogru Siyaset56 Sessizlik ve Bagis57 Muvahhidden evrensele: Atasoy Müftüoglu (1)58 Paylasma ve Körlük59 Sedat Yenigün Üzerine60 Bayram61 Sorunsallikta Yasamak62 Cahillik63 Bulgur ve Adalet64 Din, Politika ve Felsefe65 20. Yüzyilin Paradigmasi ve Aliya66 Kamusallasma Sikintisi
YORUMLAR
YENİ YORUM YAP
güvenlik Kodu
EDİTÖRDEN
Bizimle sosyal ağlarda bağlantı kurun!